1
00:00:00,418 --> 00:00:04,251
MUNDUAN ZEHAR
2
00:00:04,376 --> 00:00:07,751
ORSON WELLESEKIN
3
00:00:10,035 --> 00:00:12,168
Hemen Orson Welles
kameraren atzean
4
00:00:12,251 --> 00:00:17,583
Europako gailur urrun batean
kokatu dugu kamera gaurkoan:
5
00:00:18,626 --> 00:00:20,376
Euskaldunen lurraldean.
6
00:00:23,101 --> 00:00:26,960
Kamera mugan bertan jarri dugu.
7
00:00:27,836 --> 00:00:30,000
Han Nafarroako Erresuma zaharra dago
8
00:00:30,210 --> 00:00:35,293
eta hor, Behe-Pirineoak itsasorantz
hurbiltzen diren tokian, Frantzia.
9
00:00:39,968 --> 00:00:41,585
Guardia asko daude oraindik hemen
10
00:00:41,666 --> 00:00:44,043
eta Espainiako gerraren ondotik
muga luzez itxi zuten
11
00:00:44,170 --> 00:00:47,500
Altzairuzko Ohial txiki bat egiteko.
12
00:00:48,085 --> 00:00:51,625
Bakean ala gudan hemen goian
bizi direnentzat
13
00:00:51,706 --> 00:00:54,800
muga teorikoa izan da beti.
14
00:00:55,753 --> 00:00:57,583
Espainia eta Frantziako
gobernuen teoria,
15
00:00:57,935 --> 00:01:00,168
beraien ofizialak
baitabiltza inguruotan.
16
00:01:00,418 --> 00:01:03,833
Hemengoak ez dira
ez frantziarrak ez espainiarrak,
17
00:01:04,295 --> 00:01:05,501
euskaldunak dira.
18
00:01:05,935 --> 00:01:10,085
Beste erresuma eta errepubliken
gorabeherek ez diete hori ahantziarazi.
19
00:01:10,735 --> 00:01:14,251
Eta euskaldunak dira
euskaldunak direna.
20
00:01:14,601 --> 00:01:15,793
Tira, zer da euskaldun bat?
21
00:01:15,876 --> 00:01:18,710
Ongi dakigun bakarra da,
zer ez den.
22
00:01:22,101 --> 00:01:24,541
Frantziarra edo espainiarra
ez izateaz gain
23
00:01:24,791 --> 00:01:28,231
ez da mediterraneoa, ez alpinoa,
ez magyarra, ez zelta
24
00:01:28,313 --> 00:01:30,401
ez germaniarra, ez semita,
ez eskandinaviarra.
25
00:01:30,483 --> 00:01:31,460
Izatez, arioa ere ez.
26
00:01:31,751 --> 00:01:34,083
Inork ez daki zeintzuk
ziren bere arbasoak.
27
00:01:34,165 --> 00:01:36,793
Beraien ustez, Adan eta Eva
euskaldun petoak ziren.
28
00:01:37,101 --> 00:01:41,376
Haien egoera Amerikako indiarren
antzekoa da, aborigena da.
29
00:01:44,675 --> 00:01:47,251
Europan zegoen beste europarrak
iritsi zirenean.
30
00:01:48,936 --> 00:01:51,501
Bere hizkuntza arraroan
mintzo da oraindik
31
00:01:52,035 --> 00:01:54,035
jatorri ezezaguna duen horretan.
32
00:01:54,545 --> 00:01:58,418
Hantxe, Franco jeneralaren menpeko
Euskal Herriko zatian,
33
00:01:58,795 --> 00:02:01,001
hizkuntza hau legez kontrakoa da,
34
00:02:01,270 --> 00:02:03,638
Espainian mintzatzea traizioa da.
35
00:02:03,961 --> 00:02:05,876
Euskaldunak beti
izango dira euskaldun,
36
00:02:06,003 --> 00:02:08,751
hizkuntza pixkat gehiago
erabiltzen da Espainiako aldean.
37
00:02:17,870 --> 00:02:21,626
Aditzen duguna ez da
euskarazko elkarrizketa
38
00:02:21,970 --> 00:02:23,251
edo guda abestia,
39
00:02:23,501 --> 00:02:25,668
dei moduko bat da, seinale bat
40
00:02:25,750 --> 00:02:29,418
Frantziatik Espainiara abesten dena
eta usoekin zerikusia duena.
41
00:02:29,585 --> 00:02:30,585
Horra usoak.
42
00:02:30,836 --> 00:02:35,068
Uso horiek kontrabando ibilbidearen
gainetik ari dira hegan,
43
00:02:35,470 --> 00:02:36,876
urtero bezala.
44
00:02:37,253 --> 00:02:40,710
Egunero ehunka pertsonek
egiten dute kontrabandoa.
45
00:02:40,918 --> 00:02:43,043
Ez dakit zenbat uso
dagoen hor goian.
46
00:02:43,170 --> 00:02:46,460
Baina kontrabandoa hemengo industria
handiena da
47
00:02:46,540 --> 00:02:48,500
uso garaietan izan ezik.
48
00:02:48,920 --> 00:02:52,668
Usook ingelesak eta alemanak dira,
txukunak eta metodikoak
49
00:02:52,870 --> 00:02:55,001
eta urtero agertzen dira mugan
50
00:02:55,083 --> 00:02:56,668
tenore honetan, hemen bertan.
51
00:02:56,750 --> 00:02:58,335
Bi aldeetako euskaldunek
52
00:02:58,416 --> 00:03:01,876
elkarlan guztiz legez
kontrako eta harmonikoan
53
00:03:02,045 --> 00:03:03,168
harrapatzen dituzte.
54
00:03:03,376 --> 00:03:07,668
Harrapatu da hitza,
usoei ez zaielako tiro egiten.
55
00:03:08,045 --> 00:03:10,335
Errifle hotsa soinu efektua da
56
00:03:10,628 --> 00:03:13,376
makileko ohialaren bidez sortua.
57
00:03:13,795 --> 00:03:15,585
Munizioa aurrezten da
58
00:03:15,668 --> 00:03:18,585
eta usoari sinetsarazi
benetan ari zaizkiola tiroka.
59
00:03:18,736 --> 00:03:20,293
Halaber, egurrezko disko horiekin
60
00:03:20,570 --> 00:03:23,668
zapelatzak segika dituela
sineztarazten zaio.
61
00:03:24,545 --> 00:03:28,126
Uso taldea inguratua izaten ari da,
besterik ez.
62
00:03:28,878 --> 00:03:31,710
Konplexutasun eta edertasun
goreneko maniobra,
63
00:03:32,085 --> 00:03:34,751
Frantzian hasi
eta Espainian amaitzen dena,
64
00:03:35,336 --> 00:03:37,793
non txoriak zerutik
arrantzatzen diren,
65
00:03:37,876 --> 00:03:39,085
arrainak bailiran.
66
00:03:44,771 --> 00:03:46,835
Asmakizun euskalduna da,
67
00:03:47,420 --> 00:03:48,918
bale-ehiza bezala.
68
00:03:49,338 --> 00:03:53,503
Munduko izaki handiena
txalupa batetik
69
00:03:53,905 --> 00:03:56,585
arpoiarekin ehizatu zitekeela
70
00:03:57,003 --> 00:03:59,835
kostalde honetako euskaldunei
otu zitzaien.
71
00:04:00,236 --> 00:04:01,903
Eta ezin txapela ahantzi.
72
00:04:02,240 --> 00:04:04,525
Euskaldun bakoitzak
txapela berrasmatzen du
73
00:04:04,606 --> 00:04:05,918
janzten duen bakoitzean.
74
00:04:06,405 --> 00:04:08,710
Angeluak ezin konta ahalakoak dira
75
00:04:08,835 --> 00:04:12,793
makurduraren aldaera indibidualak,
mugagabeak.
76
00:04:17,238 --> 00:04:19,751
Haien ohiturak dituzte,
eta jantziak, noski.
77
00:04:19,838 --> 00:04:22,210
Eta haien musika eta dantzak,
78
00:04:22,670 --> 00:04:25,543
Eta are garrantzitsuago,
haien jokoa dute: "pelote".
79
00:04:29,003 --> 00:04:32,168
Kamerek pilota-joko horri
erreparatzea nahi dut.
80
00:04:34,171 --> 00:04:37,270
Pilota da izen orokorra,
baina modu askotara deitzen diote:
81
00:04:37,351 --> 00:04:39,303
frontoia, “jai alai” izenarekin
ezagutzen duguna...
82
00:04:39,501 --> 00:04:40,668
Aldaerak dira,
83
00:04:40,750 --> 00:04:43,315
guztiak jokatzen dira
horietakoren batean,
84
00:04:43,396 --> 00:04:45,960
behar duzun guztia
pilota eta horma dira.
85
00:04:46,838 --> 00:04:49,543
Eta odol euskaldun pixka bat zainetan.
86
00:04:49,938 --> 00:04:52,710
Hara, nik ez dut halako ezer,
ez naiz pilotaria
87
00:04:52,795 --> 00:04:55,376
baina munduko txoko hau
estimatzen dut,
88
00:04:56,338 --> 00:04:58,876
eta nolabait horri lotuta nago.
89
00:05:04,375 --> 00:05:08,140
Ikusi eta entzun duzuen orkestra horri
90
00:05:08,936 --> 00:05:11,085
“estudiantina” deitzen zaio.
91
00:05:11,168 --> 00:05:12,903
Espero dut ongi ahoskatzea.
92
00:05:13,086 --> 00:05:14,501
Nerabe talde bat da,
93
00:05:15,638 --> 00:05:19,460
Euskal Herriko herritxo batean elkartu
eta musika ederra egiten dute.
94
00:05:20,295 --> 00:05:23,915
Eta, hara non, gitarra jotzen duena
laguna dut,
95
00:05:23,996 --> 00:05:27,460
11urteko amerikarra
berehala ezagutuko dugu.
96
00:05:33,773 --> 00:05:36,543
Bazen gizon bat Euskal Herria
nik baino gehiago maite zuena,
97
00:05:37,500 --> 00:05:39,376
biziki maite ere,
luzaroan bertan bizi izan baitzen.
98
00:05:39,503 --> 00:05:42,376
Ni bisitan etorri naiz,
haren familia bisitatzera.
99
00:05:43,128 --> 00:05:47,085
Charles Wertenbanker idazlea da,
nire lagun mina, gizon aparta,
100
00:05:47,806 --> 00:05:50,835
duela gutxi hil zen,
eta bere familia ikustera etorri naiz.
101
00:05:51,210 --> 00:05:52,460
Jakina, egin nuen
lehenengo gauza
102
00:05:52,541 --> 00:05:54,793
haren 11 urteko semea
bilatzea izan zen, Chris.
103
00:05:55,003 --> 00:05:56,793
Lehentxeago ikusi duzue
gitarra jotzen.
104
00:05:57,336 --> 00:06:01,251
Eskolara joan nintzaion bila,
eta eskola bukatu zenean,
105
00:06:01,546 --> 00:06:03,681
lasterka atera ziren
haurrak eskolatik,
106
00:06:04,335 --> 00:06:07,126
eta kaleetatik garrasika abiatu ziren
zuzenean pilotalekura.
107
00:06:07,753 --> 00:06:10,876
Chis, zatoz hona!
Aizu, Chris!
108
00:06:12,338 --> 00:06:13,585
Kaixo.
109
00:06:15,128 --> 00:06:16,710
Zer moduz?
Zertan ari zara?
110
00:06:16,873 --> 00:06:18,501
-Pilotan jokatzen.
-Pilota?
111
00:06:18,873 --> 00:06:20,710
A zer aldea beisbolarekin!
112
00:06:21,335 --> 00:06:23,001
Mutil amerikar bat zer eta pilotan...
113
00:06:23,083 --> 00:06:25,460
Jokoaren arauak ere ez dakizkit nik!
Txapelduna zu zara?
114
00:06:25,626 --> 00:06:27,001
-Ez.
-Ez?
115
00:06:27,836 --> 00:06:29,671
Eta nor da ba?
Aurkeztu.
116
00:06:29,873 --> 00:06:30,751
Beñat!
117
00:06:31,376 --> 00:06:32,791
Beñat, zure laguna da.
118
00:06:33,793 --> 00:06:36,376
-Kaixo, Beñat, bonjour.
-Bonjour.
119
00:06:36,920 --> 00:06:39,835
Hara, talde honetako
txapelduna bazara, Beñat,
120
00:06:40,240 --> 00:06:43,293
gazte-gaztetatik hasiko zinen.
Galdeiozu.
121
00:06:46,085 --> 00:06:47,126
Hiru urterekin.
122
00:06:47,586 --> 00:06:51,293
Hara, adin guztietako jendea
aritzen da honetan,
123
00:06:52,211 --> 00:06:55,543
artzainak, mendian ibiltzen direnak,
kontrabandistak...
124
00:06:55,973 --> 00:07:00,960
Arrantzaleak ere, itsasoan
arrantzan luze egon eta gero,
125
00:07:01,461 --> 00:07:04,876
heldu bezain laster pilotalekura etorri
eta jokatzen hasten dira.
126
00:07:07,975 --> 00:07:12,626
Bai, esan dezakegu euskalduna
pilota besapean sortzen dela.
127
00:07:14,501 --> 00:07:17,210
Hara, arrantzaleak ontzitik kanpo,
128
00:07:17,628 --> 00:07:20,251
meza esaten bukatu berri duten apaizak,
129
00:07:20,335 --> 00:07:22,043
mendian ibili diren artzainak
130
00:07:22,128 --> 00:07:25,126
eta kontrabandistak,
tokiko ekonomiaren gakoa...
131
00:07:26,878 --> 00:07:30,375
Guztiak aritzen dira pozarren
joko bizi honen bueltan.
132
00:07:30,461 --> 00:07:33,293
Antza denez, erromatarren okupazioa
baino lehenagokoa da,
133
00:07:33,943 --> 00:07:36,210
eta kondairak dioenez,
lehenengo partida
134
00:07:36,753 --> 00:07:40,833
Edengo lorategian jokatu zen,
pilotarik ezean sagarrari joz.
135
00:07:42,676 --> 00:07:46,085
Badut galdera bat Chrisi egiteko,
gereziondotik jaitsi aurretik.
136
00:07:46,165 --> 00:07:47,668
Jendeak zera galdetu izan dit:
137
00:07:47,776 --> 00:07:50,460
jokalariek dirua irabazten dute
pilota jokoan?
138
00:07:50,795 --> 00:07:56,210
Profesionalek bai, hala uste dut,
eta ikusleek apustu egiten dute.
139
00:07:56,375 --> 00:07:57,751
Eman gerezi bat, gose naiz-eta!
140
00:08:04,108 --> 00:08:08,261
Eta beno, joko hau
"gran chistera" deitutakoa da,
141
00:08:08,345 --> 00:08:11,876
ikusten ari garenaren izen ofiziala.
Kaixo Chris.
142
00:08:12,920 --> 00:08:14,246
Kaixo.
143
00:08:16,503 --> 00:08:20,306
Nor da horko pilotari apart hori, Chris?
144
00:08:20,388 --> 00:08:21,876
Ah, Bixen Garriz da.
145
00:08:24,108 --> 00:08:25,793
Hemengo onena da.
146
00:08:25,908 --> 00:08:29,406
Onena? Frontoi honetan ondoen
jokatzen duena da beraz?
147
00:08:29,488 --> 00:08:31,918
Ez, bigarren onena da.
Baina berak irabaztea nahi dut.
148
00:08:37,708 --> 00:08:39,460
Nor da besteen artean onena?
149
00:08:39,675 --> 00:08:41,501
Paul Henry.
150
00:08:42,573 --> 00:08:43,573
Ah bai, ezagutzen dut.
151
00:08:43,840 --> 00:08:45,173
Bai, drogeriakoa.
152
00:08:45,608 --> 00:08:46,706
Drogeriakoa?
153
00:08:47,296 --> 00:08:50,168
-Burdindegikoa.
-Burdindegikoa bai, han izan gara.
154
00:08:56,045 --> 00:08:57,876
A ze abiadura hartzen duen pilotak, ezta?
155
00:08:58,505 --> 00:09:04,126
Ziztu bizian dabil, nire alboan
jotzen duenean ikaratu egiten naiz.
156
00:09:05,110 --> 00:09:06,341
Jendea jotzen du batzuetan.
157
00:09:06,503 --> 00:09:11,251
Bai, badakit. Entzuna dut behin batean
pilotaz nahita jota hil zutela.
158
00:09:11,836 --> 00:09:13,508
-Ah bai.
-Nor izan zen?
159
00:09:13,610 --> 00:09:14,710
Pierre Kein.
160
00:09:14,910 --> 00:09:17,210
-Jokalari ospetsua zen ezta?
-Bai.
161
00:09:17,378 --> 00:09:20,918
-Pilota polizia buruari bota omen zion.
-Bai.
162
00:09:22,410 --> 00:09:25,125
Polizia buruak atxilotu egin nahi zuen eta
163
00:09:25,206 --> 00:09:30,168
halako batean jokatzen ari zela
pilota bota eta bertan hil zuen.
164
00:09:33,510 --> 00:09:35,001
Joko ederra da, ezta ba?
165
00:09:36,476 --> 00:09:40,543
Beno, ez dago gaizki,
baina turistentzat da.
166
00:09:40,963 --> 00:09:42,210
Tira Chris,
167
00:09:43,836 --> 00:09:47,543
ez didazu esango joko hau
turistentzat jokatzen dutela, ezta?
168
00:09:47,710 --> 00:09:50,293
Bai jauna. "Joko-garbia"
askoz ere gehiago atsegin dute.
169
00:09:50,443 --> 00:09:53,335
-"Joko-garbia" "gran chistera" baino gehiago?
-Bai.
170
00:09:53,793 --> 00:09:55,793
-Zergatik?
-Ba, zera.
171
00:09:57,420 --> 00:09:59,168
Honen antzekoa da "joko-garbia", ezta?
172
00:09:59,250 --> 00:10:03,418
Bai, baina zestoa laburragoa da
eta pilota azkarrago mugitzen da.
173
00:10:03,628 --> 00:10:06,876
Beraz, zestoa laburragoa denez,
jokoa azkarragoa da.
174
00:10:08,045 --> 00:10:12,675
Beno ba, gero "joko-garbia"
ikustera joango gara.
175
00:10:16,410 --> 00:10:19,210
Pilota eta horma,
horiexek dira oinarriak.
176
00:10:19,628 --> 00:10:21,610
Hemengo horma hau da, hain zuzen ere,
177
00:10:21,691 --> 00:10:24,820
pilota jokatzea debekatuta dagoela
ipintzen duen bakarra.
178
00:10:24,903 --> 00:10:27,543
Baina ez dirudi debekua
oso serio hartzen dutenik.
179
00:10:29,246 --> 00:10:34,293
Frantsesez idatzi beharrean
euskaraz idatzi izan balute,
180
00:10:34,841 --> 00:10:36,501
agian errespetatuko lukete.
181
00:10:37,086 --> 00:10:40,505
Jokatzeko euskal eskubideaz baliatu
besterik ez dute egiten,
182
00:10:40,586 --> 00:10:42,101
pilotan egin nahi dutenean.
183
00:10:42,183 --> 00:10:45,210
Gainerakoak euskal eskubidez
baliatzen diren bezalaxe.
184
00:10:45,640 --> 00:10:49,043
Izan ere, legeekiko errespetu handia
dute euskaldunek
185
00:10:49,586 --> 00:10:52,876
frantsesez idatzitako oharra
serio hartu ez arren,
186
00:10:53,506 --> 00:10:56,185
eta lanbide zaharra den
kontrabando arriskutsu
187
00:10:56,266 --> 00:10:58,293
eta gogorrean aritzen diren arren.
188
00:10:58,776 --> 00:11:03,585
Euskaldunek diotenez, idiari adarretatik
eta gizonari hitzetatik.
189
00:11:04,758 --> 00:11:07,136
Honelakoxea da euskaldunaren hitza.
190
00:11:07,625 --> 00:11:08,958
-Chris!
-Bai!
191
00:11:09,111 --> 00:11:13,276
Ohorezko euskalduna zara,
zer moduz zabiltza pilotan?
192
00:11:13,420 --> 00:11:14,960
Ez naiz oso ona.
193
00:11:15,170 --> 00:11:16,668
Baina pilotan diharduzu,
zergatik ez zara ona?
194
00:11:16,751 --> 00:11:18,585
Soilik 7 urte daramatzat hemen.
195
00:11:19,586 --> 00:11:21,960
7 urtek ez zaituzte pilotari egiten.
196
00:11:22,313 --> 00:11:26,418
Pilotari izateko euskaldun
jaio beharra dago.
197
00:11:26,503 --> 00:11:27,460
Bai.
198
00:11:28,478 --> 00:11:30,918
5 urteko ume horiek ongi ari dira.
199
00:11:31,000 --> 00:11:33,210
-Gazteagotan ere hasten dira.
-Bai?
200
00:11:35,376 --> 00:11:38,710
Horietako bat oso ona da,
nola deitzen da?
201
00:11:38,836 --> 00:11:40,626
Robert.
202
00:11:40,745 --> 00:11:44,335
-Eta zein da taldeko umoregilea?
-Jean-Louis, bere lagun minena.
203
00:11:45,113 --> 00:11:50,443
Umeak ukabilekin ari dira,
hori jokoaren izena: eskukoa.
204
00:11:51,295 --> 00:11:54,376
Nagusitan pilota askoz gogorragoa
erabiliko dute.
205
00:11:55,420 --> 00:12:00,510
Euskaldun oro pilotaria dela esan dugu,
baina ez da egia.
206
00:12:00,670 --> 00:12:07,343
Neskak txingoan aritzen dira,
jolas ezin nazioartekoagoa.
207
00:12:07,676 --> 00:12:10,010
eta ondoren fandangoari heltzen diote.
208
00:12:11,878 --> 00:12:13,835
Gizonak maila mantentzen saiatzen dira.
209
00:12:14,836 --> 00:12:18,210
Robert txikia gogoratzen,
gure 5 urteko txapelduna?
210
00:12:18,313 --> 00:12:25,876
Elkarrizketatzea onartu du,
pilotaz mintzatzeko.
211
00:12:26,213 --> 00:12:27,876
-Egun on, Robert.
-Egun on.
212
00:12:27,958 --> 00:12:30,378
Nortzuk dira zure lagunak?
213
00:12:31,420 --> 00:12:34,376
Jean-Louis, Martin,
214
00:12:36,753 --> 00:12:39,460
Philippe eta Jean-Bernard.
215
00:12:40,146 --> 00:12:43,793
Zer da eskuan duzuna?
216
00:12:43,978 --> 00:12:45,311
Pala.
217
00:12:45,393 --> 00:12:47,585
Pala dela diosku.
218
00:12:48,753 --> 00:12:51,210
-Gogoko duzu jokatzea?
-Bai, jauna.
219
00:12:51,545 --> 00:12:54,335
Eskolan egon zara?
220
00:12:54,511 --> 00:12:55,511
Bai, jauna.
221
00:12:55,668 --> 00:12:57,678
Zer egin duzu eskolan?
222
00:12:58,311 --> 00:12:59,645
Idatzi.
223
00:12:59,846 --> 00:13:02,918
Eskolaz galdetu diot
eta esan dit idazten aritu dela.
224
00:13:03,146 --> 00:13:05,125
Zer idatzi duzu?
225
00:13:05,280 --> 00:13:07,543
Idatzitakoaz galdetu
eta efe erantzun dit.
226
00:13:09,836 --> 00:13:12,611
Txapeldunak erakustaldi txikia
eskaini beharkoa liguke.
227
00:13:12,693 --> 00:13:14,043
Erakutsiguzu!
228
00:13:17,846 --> 00:13:19,085
Beste eskuarekin.
229
00:13:20,168 --> 00:13:23,001
Eskuz aldatzea
oso garrantzitsua da jokoan.
230
00:13:25,946 --> 00:13:27,168
Bestearekin.
231
00:13:27,775 --> 00:13:28,775
Bai, jauna.
232
00:13:31,918 --> 00:13:34,210
Mila esker, bikain!
233
00:13:36,313 --> 00:13:40,376
Tenis txapeldun asko euskaldunak dira
234
00:13:40,836 --> 00:13:43,335
pilota prestakuntza ezin hobea da eta.
235
00:13:43,513 --> 00:13:47,585
Borotra tenis txapelduna kasu,
inguruotan jaio zen
236
00:13:47,746 --> 00:13:51,001
munduko txapelduna
izan zen duela 25 urte
237
00:13:51,246 --> 00:13:53,418
eta Frantziakoa orain gutxi.
238
00:13:53,746 --> 00:13:57,251
Haren esanetan,
pilotak gauza asko irakatsi zizkion,
239
00:13:57,613 --> 00:14:00,376
adibidez, oinak nola mugitu.
240
00:14:00,646 --> 00:14:02,918
Eta txapeldunez ari garenez,
241
00:14:07,780 --> 00:14:10,835
argi dago Robert
txapeldun handia izango dela.
242
00:14:14,188 --> 00:14:17,251
Jaioterriaren arabera,
etorkizuneko txapeldunak
243
00:14:17,380 --> 00:14:20,406
saski handiarekin edo
244
00:14:20,548 --> 00:14:23,213
"joko-garbi"ko txikiagoarekin
arituko dira.
245
00:14:23,313 --> 00:14:26,246
Horra hor,
Chrisen gogokoena.
246
00:14:27,681 --> 00:14:30,501
"Joko-garbi"k zer esan nahi du?
247
00:14:30,948 --> 00:14:36,585
Joko garbia esan nahi du
eta hobea dela uste dute.
248
00:14:37,448 --> 00:14:42,043
Garbiagoa? Egiazkoagoa,
agian zaharragoa ere, ezta?
249
00:14:42,125 --> 00:14:43,501
Hala esango nuke.
250
00:14:46,915 --> 00:14:48,043
Askoz azkarragoa da,
251
00:14:48,215 --> 00:14:50,960
saskia motzagoa delako.
252
00:14:51,878 --> 00:14:56,001
Uste dut garai batean
fruta edo arrain saskia izango zela
253
00:14:56,083 --> 00:15:00,668
eta lehen jokalarietako batek
eskuan lotu zuen.
254
00:15:11,615 --> 00:15:16,668
Ikusten ari garena
pilota bezain garrantzizkoa da:
255
00:15:18,296 --> 00:15:20,835
fandangoa.
256
00:15:22,336 --> 00:15:29,210
Hor dantzan dabilena
lehen ikusi dugun pilotaria da, ezta?
257
00:15:29,748 --> 00:15:31,751
Bai, Bixent Arritz.
258
00:15:31,833 --> 00:15:33,793
Eta berarekin dagoena
beste pilotari bat da?
259
00:15:33,963 --> 00:15:39,168
Ez, zapatagilea da eta zenbait neska.
260
00:15:41,680 --> 00:15:43,680
Nor ari da musika jotzen?
261
00:15:45,250 --> 00:15:49,043
Harakina, okina eta buxiagilea.
262
00:15:49,181 --> 00:15:50,751
-Benetan?
-Bai!
263
00:15:52,150 --> 00:16:00,015
3 musikariak: harakina,
okina eta buxiagilea dira.
264
00:16:00,283 --> 00:16:02,615
Oinen mugimendua zoragarria da.
265
00:16:02,961 --> 00:16:06,250
Batzuetan ardo baso baten
inguruan aritzen dira.
266
00:16:06,380 --> 00:16:08,418
-Ardoa isuri gabe?
-Bai.
267
00:16:08,505 --> 00:16:12,126
Eta oraindik fin dabilen
andre zahar hori zein da?
268
00:16:12,286 --> 00:16:13,793
Kakahuete saltzailea da.
269
00:16:13,920 --> 00:16:16,335
-Herriko kakahuete saltzailea.
-Bai.
270
00:16:46,451 --> 00:16:51,626
Igandea denez, jendea elizatik dator.
271
00:16:52,550 --> 00:16:56,381
Kuriosoa da Euskal Herriko elizetan
272
00:16:57,151 --> 00:17:00,081
emakume eta gizonak banatuta esertzea.
273
00:17:00,550 --> 00:17:04,751
Bai, gizonak goian
eta emakumeak behean.
274
00:17:04,880 --> 00:17:09,585
Nik dakidala, sexuak banatzen dituen
eliza bakarra judua da.
275
00:17:11,170 --> 00:17:12,668
Juxtu alderantziz.
276
00:17:23,085 --> 00:17:29,460
Inguruotan bada pilota mota
ezagun bat, eskukoa.
277
00:17:33,586 --> 00:17:36,210
Apaiz hau nahiko ezagun bihurtu zen,
278
00:17:36,291 --> 00:17:40,585
errefuxiatuei muga zeharkatzen
lagundu zielako.
279
00:17:41,153 --> 00:17:45,335
Haurrak ziren eta senideak zituzten zain,
baina ez zuten bertan gelditu nahi izan
280
00:17:45,418 --> 00:17:47,806
eta Aita Ibarberuk bizkarrean
ekarri zuen txikiena
281
00:17:47,888 --> 00:17:51,351
ohiko kontrabando ibilbidetik
eta etxera iristean,
282
00:17:51,433 --> 00:17:53,751
pilotan aritu zen disimulatzeko.
283
00:17:54,585 --> 00:17:55,751
Gizon aparta.
284
00:17:55,833 --> 00:17:58,666
Haurrak gelan zituen
eta zuen iritzia gora-behera,
285
00:17:58,748 --> 00:18:02,460
ziur Aitak fede onez egin zuela
286
00:18:02,951 --> 00:18:04,950
eta ezin uka pilotari ona denik.
287
00:18:05,130 --> 00:18:09,501
Kamera esku horretara hurbilduko dugu.
288
00:18:11,553 --> 00:18:15,783
Diotenez, euskaldunen eskubia
ezkerra baino handiagoa da
289
00:18:15,866 --> 00:18:19,460
-hezur bat gehiago dutelako. Egia ala kondaira?
-Kondaira.
290
00:18:21,086 --> 00:18:23,168
Lurralde hau kondairaz beteta dago,
291
00:18:23,285 --> 00:18:26,501
asko pilota eta pilotarekin lotuta.
292
00:18:26,711 --> 00:18:29,460
Harrigarriki, batzuk egiazkoak dirudite.
293
00:18:30,120 --> 00:18:33,376
Peccaine oinutsik jokatzen zen pilotariak,
txapelketa bat irabazi zuen
294
00:18:33,460 --> 00:18:37,710
lurra beiraz estalita egon arren.
295
00:18:38,318 --> 00:18:39,668
Gizon gogorra.
296
00:18:40,225 --> 00:18:44,710
Emaztea ere aski gogorra omen zuen
297
00:18:44,793 --> 00:18:47,126
eta buruhausteak sortzen zizkion.
298
00:18:47,586 --> 00:18:51,293
Behin etxera 8 egun berandu heldu zen
299
00:18:52,590 --> 00:18:55,710
Eta emaztea mutu zegoen,
ez zion ezer esaten.
300
00:18:55,796 --> 00:18:57,850
Ohean etzanda zegoen, geldi
301
00:18:57,935 --> 00:19:01,126
eta gizonak gabon esan zion
eta emazteak ezer ez.
302
00:19:01,420 --> 00:19:02,918
Zer gertatzen zaizu?
Erantzunik ez.
303
00:19:03,128 --> 00:19:04,793
Ez zaude ongi?
Erantzunik ez.
304
00:19:05,353 --> 00:19:10,626
Peccaine herriko apaizaren
bila joan zen
305
00:19:10,916 --> 00:19:13,966
eta hark azken igurtzia
eman zion emazteari.
306
00:19:16,841 --> 00:19:19,418
Istorio horrek senar asko poztuko ditu.
307
00:19:24,171 --> 00:19:30,051
Ikusten duguna errebotea da.
308
00:19:31,838 --> 00:19:33,335
Joko zaharrena da, ezta?
309
00:19:33,418 --> 00:19:38,251
Baita ikusteko zailena ere,
elementu ugari dituelako.
310
00:19:44,490 --> 00:19:51,685
Saski bat eta
larruzko eskularruak daude.
311
00:19:52,153 --> 00:19:55,251
-Zertarako da eskularrua, Chris?
-Giza sareak dira.
312
00:19:57,835 --> 00:20:04,293
Eta erdian dagoen gauza hori,
sakelariak darabilena?
313
00:20:04,795 --> 00:20:06,708
Hori "bota-harri" deitzen da.
314
00:20:07,043 --> 00:20:09,043
-Zer?
-"Bota-harri" .
315
00:20:10,020 --> 00:20:11,460
Eskerrak argitu didazun.
316
00:20:12,386 --> 00:20:17,626
Pilotarekin bertan bote egin
eta hormara bidaltzen dute.
317
00:20:20,186 --> 00:20:22,793
-Nola zenbatzen dira puntuak?
-Tenisean bezala.
318
00:20:23,258 --> 00:20:27,626
Aditzen duguna,
soinu miragarri hori,
319
00:20:27,725 --> 00:20:30,611
zenbatzailea da.
320
00:20:35,186 --> 00:20:38,210
Puntuak abesten ditu,
tenisean ez dago halakorik.
321
00:20:39,455 --> 00:20:41,168
Soinu ederra dela uste dut,
322
00:20:41,453 --> 00:20:44,793
tenisa ere hobetuko litzateke
jendeak puntuak abestuko balitu.
323
00:20:46,340 --> 00:20:48,518
Beste zerbait ere maite dut
Peccainengan.
324
00:20:48,598 --> 00:20:50,876
Txapelketa bat jokatu behar zuen
325
00:20:50,960 --> 00:20:53,085
bestaldeko espainiar
euskaldun talde baten kontra.
326
00:20:53,221 --> 00:20:55,460
Baina gaixo jarri zen,
tifusa hartu zuen.
327
00:20:55,795 --> 00:20:57,585
Medikuei esan zien jokatu behar zuela,
328
00:20:57,888 --> 00:21:00,043
baina hiltzen ari zen.
Zera galdetu zien:
329
00:21:00,838 --> 00:21:02,585
Bada partidaren berririk?
330
00:21:03,376 --> 00:21:04,835
Ezetz erantzun zioten.
331
00:21:05,636 --> 00:21:07,285
"Pena da ba" esan zuen,
332
00:21:07,366 --> 00:21:09,460
"nola bukatu den jakin nahi nuen".
333
00:21:10,086 --> 00:21:12,000
Eta azken hatsa hartu
eta hil egin zen.
334
00:21:29,543 --> 00:21:30,585
Chris,
335
00:21:31,168 --> 00:21:33,376
nola deitzen da jotzen ari zaren abestia?
336
00:21:33,545 --> 00:21:35,085
Haurrak ikas zazue.
337
00:21:35,176 --> 00:21:39,751
Euskal kanta ezaguna da
lehenago ere entzun dugu.
338
00:21:39,855 --> 00:21:40,960
Nola dio?
339
00:21:41,836 --> 00:21:44,583
Haurrak ikas zazue
eskuaraz mintzatzen,
340
00:21:44,670 --> 00:21:47,460
ongi pilotan
eta oneski dantzatzen.
341
00:21:47,921 --> 00:21:50,125
Hori euskaraz,
ingelesera itzul dezakezu?
342
00:21:50,421 --> 00:21:53,001
Haurrak ikasi euskaraz mintzatzen,
343
00:21:53,188 --> 00:21:55,626
ongi dantzatzen eta pilotan jokatzen.
344
00:21:55,890 --> 00:21:59,918
Haurrak ikasi euskaraz mintzatzen,
345
00:22:01,155 --> 00:22:05,335
ongi dantzatzen eta pilotan jokatzen.
346
00:22:18,121 --> 00:22:22,501
Gogoan dut
Chrisen aitak esan zidala,
347
00:22:23,210 --> 00:22:25,293
hil baino hilabete batzuk lehenago,
348
00:22:26,048 --> 00:22:29,186
Euskal Herrian igaro zituen urteetan
zoriontsu izan zela,
349
00:22:29,270 --> 00:22:33,886
baina damu zela
lehenago etorri ez zelako,
350
00:22:34,523 --> 00:22:37,131
haurtzaroko urte batzuk hemen igaro
351
00:22:37,213 --> 00:22:40,501
eta abestian esandakoak
ikasi ez zituelako.
352
00:22:41,855 --> 00:22:43,210
Euskaraz mintzatu,
353
00:22:44,295 --> 00:22:47,751
fandangoa dantzatu
eta pilotan jokatu.
354
00:22:52,090 --> 00:22:54,553
Badirudi Chris ondo
baino hobeto ari dela.
355
00:23:15,586 --> 00:23:18,710
Hara, hemen gaude berriz,
hasi ginen mugan.
356
00:23:18,825 --> 00:23:21,001
Ez da euskaldunen kontua soilik,
357
00:23:21,086 --> 00:23:23,751
inork ez du maite nazioa
banatzen duen muga bat.
358
00:23:23,833 --> 00:23:26,543
Nazioek muga hori
aldatu nahi izaten dute.
359
00:23:26,625 --> 00:23:30,460
Uste dut herritarrek beraiek
aldatuko dutela.
360
00:23:30,591 --> 00:23:34,876
Mendekoste egunean
horixe bera gertatzen da,
361
00:23:35,356 --> 00:23:37,335
oraintxe gertatzen ari da.
362
00:23:41,358 --> 00:23:44,376
Bai, hesiak eta mugak hautsi dira,
363
00:23:44,990 --> 00:23:46,335
jendea aske da.
364
00:23:46,421 --> 00:23:50,751
Gaur pasaporterik gabe mugitu ahalko dira,
nahi dutena hara-hona garraiatu,
365
00:23:51,128 --> 00:23:52,918
noranahi.
366
00:24:14,090 --> 00:24:15,751
Jai handi baten antzekoa da.
367
00:24:16,656 --> 00:24:19,055
Ez zait ospatzeko
arrazoi hoberik bururatzen.
368
00:24:49,463 --> 00:24:52,626
Ospakizun on guztiak
suekin bukatzen dira.
369
00:24:53,858 --> 00:24:57,835
Eta hemen, Euskal Herrian,
su mota bereziak dituzte, noski.
370
00:24:57,925 --> 00:24:59,751
Hemen guztia da berezia.
371
00:25:00,088 --> 00:25:02,376
Ikusten ari zareten
gauza zoragarri horri
372
00:25:02,458 --> 00:25:05,585
"Toro de Fuego" deitzen diote,
zezensuzkoa.
373
00:25:05,891 --> 00:25:09,585
Zezen itxurakoa da eta hainbat
su artifizial ditu inguruan.
374
00:25:09,668 --> 00:25:12,376
Gizonak barruan sartu,
eta lasterka dabiltza kaleetan,
375
00:25:12,543 --> 00:25:15,626
suak noranahi botaz,
baita jendearen aurpegira ere.
376
00:25:15,763 --> 00:25:19,126
Mirari batengatik edo,
377
00:25:19,295 --> 00:25:21,751
ez dirudi inor zauritzen dutenik.
378
00:25:22,690 --> 00:25:25,690
Hara, garaia da agur esateko
379
00:25:26,380 --> 00:25:30,293
eta oraingoan, bukaera
euskaldun batekin egin nahi dut.
380
00:25:30,625 --> 00:25:33,543
Hala bukatzen dira euskal istorioak.
381
00:25:33,755 --> 00:25:36,156
Gogor samarra da,
382
00:25:36,261 --> 00:25:41,751
ez da oso sentimentala,
errealista da, oso euskalduna, alegia.
383
00:25:43,001 --> 00:25:45,085
Euskal kontakizun baten bukaeran
384
00:25:45,166 --> 00:25:48,626
ez dute esaten
"eta betiko zoriontsu bizi izan ziren".
385
00:25:51,045 --> 00:25:53,168
Hemen ez,
hemen zera esaten dute
386
00:25:54,858 --> 00:25:58,193
"bada, zoriontsu bizi baziren,
387
00:25:59,023 --> 00:26:00,710
zoriontsu hil ziren".
388
00:26:32,878 --> 00:26:36,125
Azpitituluak: Garazi Arrula,
Danele Sarriugarte