1
00:00:00,734 --> 00:00:04,004
"Zorionekoak bakegileak…

2
00:00:04,137 --> 00:00:09,442
…haiek baititu Jainkoak 
seme-alabatzat hartuko". Mateo 5:9.

3
00:00:12,312 --> 00:00:16,783
Israelgo hiriburu Jerusalen
eta Palestinako Zisjordania… 

4
00:00:16,850 --> 00:00:18,718
…banatzen dituen 
mugalde gatazkatsua. 

5
00:00:18,752 --> 00:00:21,855
Gaurkoa beste gudu bat da 
lur zatitu hartan.

6
00:00:21,955 --> 00:00:26,693
Arabiarrek nahiz juduek 
berentzat erreklamatutako etxean.

7
00:00:28,361 --> 00:00:29,629
Itxaron pixka bat!

8
00:00:29,796 --> 00:00:32,198
Hori ez da 
lurraren aldeko gudu soil bat.

9
00:00:32,465 --> 00:00:37,904
Tapa altxatzera noakio sukaldean 
borborka dagoen beste gerra bati.

10
00:00:38,038 --> 00:00:41,708
Gerra honetan ez dago soldadurik,
balarik, koheterik edo tankerik.

11
00:00:41,775 --> 00:00:45,712
Garbantzuak eta hummusa 
besterik ez!

12
00:00:46,946 --> 00:00:51,885
Ohiko susmagarriak ditu:
Israel, Libano eta Palestina.

13
00:00:51,985 --> 00:00:53,119
Nire ustez, hummusa…

14
00:00:53,219 --> 00:00:56,089
…Israelgo janaria da.

15
00:00:56,289 --> 00:00:57,791
Zer?
Hummusa israeldarra?

16
00:00:57,891 --> 00:00:59,726
Hummusa libanoar asmakizuna da.

17
00:01:00,293 --> 00:01:03,296
Gudalekua non, ni han…

18
00:01:03,329 --> 00:01:07,634
…bi aldeetako hummus-gerrariak
ezagutzeko.

19
00:01:07,667 --> 00:01:11,938
Hummusaren sorreraz tirabiran gaude
beti gu eta arabiarrak.

20
00:01:12,005 --> 00:01:15,241
Okupazioaren pean gaudenez, 
dena berena omen da. 

21
00:01:15,275 --> 00:01:17,110
Lurra berena da.
Hummusa berena da.

22
00:01:17,143 --> 00:01:19,112
Auskalo zer gehiago den berena!

23
00:01:19,412 --> 00:01:22,982
Jakin nahi dut ea nazio bat
janari baten jabea izan daitekeen.

24
00:01:23,149 --> 00:01:25,452
Eta ideia ero hau bururatu zait:

25
00:01:25,485 --> 00:01:30,323
Hummusaren maitasuna ote da Ekialde 
Hurbileko bakearen errezeta?

26
00:01:30,457 --> 00:01:33,893
Otordua elkarrekin egiten dutenek
ezin diote elkarri traizio egin.

27
00:01:34,127 --> 00:01:36,796
"Lehoia arkumearekin biziko da".

28
00:01:36,963 --> 00:01:39,866
Hummusak bakea egiten du,
ez gerra.

29
00:02:00,887 --> 00:02:05,458
EGIN HUMMUSA
EZ GERRA

30
00:02:10,964 --> 00:02:15,535
Hummus hitzak sei idazkera 
desberdin ditu Wikipedian.

31
00:02:15,568 --> 00:02:18,605
Garbantzu egosizko pure bat da.

32
00:02:18,738 --> 00:02:22,575
Eta tahina, limoi-zukua, gatza
eta baratxuarekin nahasia dago.

33
00:02:23,209 --> 00:02:25,378
Hummusa oinarrizko jakia da
Ekialde Hurbilean.

34
00:02:25,645 --> 00:02:27,814
Eta supermerkatuetako 
apaletan dago…

35
00:02:27,814 --> 00:02:30,950
…New Yorken, Parisen, Londresen
eta Sidneyn, nire bizilekuan.

36
00:02:31,050 --> 00:02:34,020
Ez dakit zer jartzen duen.

37
00:02:34,053 --> 00:02:35,755
Hebreeraz dago eta.

38
00:02:38,024 --> 00:02:42,362
Honela hasi zen gerra: Israel 
hummusa esportatzen hasi zen…

39
00:02:42,428 --> 00:02:43,997
…Israelgo produktua zelakoan.

40
00:02:45,698 --> 00:02:48,001
Hori lapurreta da guretzat.

41
00:02:48,101 --> 00:02:50,703
Ez da 
lurra lapurtzearen oso desberdina.

42
00:02:50,904 --> 00:02:55,408
Hala, 2008an, Libanoko 
hummusgile talde haserretu batek…

43
00:02:55,441 --> 00:02:58,678
…nazioarteko auzitegi batera 
eraman zuen Israel.

44
00:03:00,180 --> 00:03:05,218
Hummusa norena eta nork asmatua 
ote zen: horra liskarbidea. 

45
00:03:05,251 --> 00:03:07,053
Gudua ez da erraza izango.

46
00:03:07,086 --> 00:03:08,955
Baina bete-betean
sartuta dago…

47
00:03:09,122 --> 00:03:11,591
…lurraren, historiaren
eta nortasunaren gatazkan.

48
00:03:11,624 --> 00:03:15,128
Gudu zelaian garaitua izan ondoren,
Israelek sukaldeari eraso dio.

49
00:03:15,195 --> 00:03:22,535
Gudua da… Ez digu axola Ekialde 
Hurbileko platera dela esateak.

50
00:03:22,535 --> 00:03:25,205
Baina ausardia behar da, gero…

51
00:03:25,238 --> 00:03:29,876
…hummusa Israelgo jaki tradizionala
dela esateko. 

52
00:03:29,909 --> 00:03:32,946
Urte pila
daramatzagu gerran.

53
00:03:32,979 --> 00:03:38,218
Zer esango dute, ba, gutaz?
Ezer onik? Zer?

54
00:03:38,818 --> 00:03:43,890
Haiek dira 
munduko lapur sotilik onenak.

55
00:03:44,524 --> 00:03:47,827
Mintzaira gogor bat nahi baduzu,
horra!

56
00:03:48,094 --> 00:03:49,395
Lapurtu, guk?

57
00:03:49,529 --> 00:03:54,067
Azken 5 urteotan, Israelgo bi 
dendetatik batek sushia saltzen du.

58
00:03:54,100 --> 00:03:57,270
Japoniar janaria da.

59
00:03:57,303 --> 00:03:58,838
Japoniarrek zer diote,
lapurtu egin diegula?

60
00:03:58,905 --> 00:04:00,273
Janaria da!
Jendeak jan egiten du!

61
00:04:00,273 --> 00:04:01,808
Eta ogia, eta esnea?

62
00:04:01,841 --> 00:04:04,143
Nori lapurtu diogu esnea?
Frantsesei?

63
00:04:05,144 --> 00:04:07,680
Israelek 
eraso prebentibo bat jo zuen…

64
00:04:09,916 --> 00:04:12,252
…hummus-plater erraldoi batekin.

65
00:04:12,285 --> 00:04:15,455
Ostiral arratsaldean 
Abu Gosh israeldar-arabiar herriak…

66
00:04:15,555 --> 00:04:18,258
…munduko errekorra kendu zion
bere aurkari Libanori…

67
00:04:18,391 --> 00:04:21,694
…Mediterraneoko 
4 tona jaki goxorekin.

68
00:04:21,861 --> 00:04:26,766
10.000 bat kilo dira,
ikaragarria!

69
00:04:27,000 --> 00:04:31,304
Eta esan dezaket 
une hartan harro nengoela…

70
00:04:31,471 --> 00:04:35,141
…horrelako gertaera bat
Israelen antolatu izanaz.

71
00:04:36,342 --> 00:04:40,580
Libanoarrek, ordea, misil handiago 
batekin jo zuten kontraerasoa.

72
00:04:40,713 --> 00:04:45,218
2010ean, Beiruteko sukaldariek 
munduko errekorra hautsi zuten…

73
00:04:45,218 --> 00:04:47,287
…11,5 tonako 
humus-plater batekin.

74
00:04:47,420 --> 00:04:50,690
Israeldarren aurreko errekorra
bikoiztu zuten.

75
00:04:52,125 --> 00:04:54,193
Hummus-platerik handiena 
prestatzea…

76
00:04:54,360 --> 00:04:57,096
…batzuetan 5 tonako hummus-platerak 
ere egiten dituzte.

77
00:04:57,130 --> 00:04:58,998
Nazkagarria iruditzen zait. 

78
00:04:58,998 --> 00:05:03,503
Batez ere, 
gosetea dagoen leku batean.

79
00:05:03,536 --> 00:05:08,041
Zer egin behar duzu gero horrekin?
Itsasora bota edo!

80
00:05:09,309 --> 00:05:13,546
Harrituta ikusi nuen hummusaren
gerra birusa bezala zabaldu zela…

81
00:05:13,713 --> 00:05:16,416
…interneten, 
YouTuben eta Facebooken.

82
00:05:17,750 --> 00:05:20,086
<i>Israelgo sukaldaritza
ez da existitzen.</i>

83
00:05:20,586 --> 00:05:24,057
Eta albotik salbak botatzen 
dihardu blogari batek:

84
00:05:24,090 --> 00:05:28,328
Debbie Schlussel, zutabegile 
eta abokatu kontserbadoreak…

85
00:05:28,361 --> 00:05:30,330
…Detroit urrunetik.

86
00:05:30,363 --> 00:05:33,232
Hona zer idatzi nuen 
hummusaren gerraz.

87
00:05:33,333 --> 00:05:36,102
Nik hummusaren gerra 
deitzen diot.

88
00:05:36,336 --> 00:05:39,739
"Arabiar eta musulman mundua 
pozez zoratzen dago…

89
00:05:39,906 --> 00:05:44,010
…libanoar sukaldari talde batek
hummus handienaren mundu errekorra…

90
00:05:44,043 --> 00:05:45,812
…Israeli kendu omen diolako".

91
00:05:46,245 --> 00:05:47,380
"Sekulako balentria!"

92
00:05:47,513 --> 00:05:51,484
"Hezbollahen aldeko 
sukaldari libanoar horiek…

93
00:05:51,484 --> 00:05:53,453
…platerik handiena egin dute,
oraingoz".

94
00:05:53,686 --> 00:05:56,255
"Hummusak,
hebreeraz esaten den bezala…

95
00:05:56,289 --> 00:05:59,225
…Israelen du jatorria 
eta juduek asmatu zuten…

96
00:05:59,258 --> 00:06:02,261
…ez arabiarrek,
jendeak esaten duen bezala."

97
00:06:02,295 --> 00:06:04,697
"Ez dute aski
Israeli lurra lapurtzearekin…

98
00:06:04,764 --> 00:06:06,532
…janaria ere lapurtu nahi diote".

99
00:06:06,866 --> 00:06:11,204
<i>Goliatek eta bere talde kementsuak
lurrez eta itsasoz eraso zieten…</i>

100
00:06:11,237 --> 00:06:13,639
<i>…Babiloniako bekatariei
erronka egin ondoren.</i>

101
00:06:13,740 --> 00:06:16,175
Israeldarrak eta libanoarrak
borrokan ari ziren artean…

102
00:06:16,275 --> 00:06:18,778
…palestinarrek 
beren opilari su eman zioten…

103
00:06:18,811 --> 00:06:20,680
…sukaldaritzako 
beren erreibindikazioekin.

104
00:06:22,281 --> 00:06:24,951
Palestinako 
plater tradizionala da.

105
00:06:25,151 --> 00:06:26,052
Eta kitto!

106
00:06:27,053 --> 00:06:29,822
Jendeak dioenez,
hummusik onena…

107
00:06:29,889 --> 00:06:30,890
…Palestinan 
probatu omen dute.

108
00:06:30,957 --> 00:06:34,827
Horrek garbi frogatzen du
Palestinako platera dela.

109
00:06:34,894 --> 00:06:37,830
Eta palestinarrak dira
hummusgilerik onenak.

110
00:06:38,131 --> 00:06:41,167
Jaiotzatik dira israeldarrak
kaskagogorrak…

111
00:06:41,200 --> 00:06:46,572
…gezurtiak eta 
Jainkoaren mirarien sinesgabeak.

112
00:06:49,075 --> 00:06:51,711
Ale lehor eta zimurtu bat da.

113
00:06:51,744 --> 00:06:55,748
Zergatik sortzen du halako grina 
harekin egindako plater ospetsuak? 

114
00:06:56,149 --> 00:06:59,652
Saltsa goxo bat baino gehiago 
ote da hummusa?

115
00:06:59,685 --> 00:07:01,020
Konta ote dezake gure historia?

116
00:07:01,020 --> 00:07:03,556
Nor garen eta nondik gatozen?

117
00:07:05,792 --> 00:07:07,360
Hummusaren nire historia… 

118
00:07:07,360 --> 00:07:10,363
…garbantzuaren gerra-frontetik 
urrun hasten da.

119
00:07:10,363 --> 00:07:13,332
Beste aro batean, 
munduaren azken-azkenean.

120
00:07:16,002 --> 00:07:18,638
Australiar familia arrunt bat 
ginen.

121
00:07:18,671 --> 00:07:20,807
Melbournen hazi ginen
1960ko hamarraldian…

122
00:07:20,840 --> 00:07:23,142
…"Sunshine" izeneko
aldirietako auzo batean.

123
00:07:23,176 --> 00:07:25,845
Ama, aita,
arreba zaharrena eta ni…

124
00:07:25,878 --> 00:07:29,582
…perikito bat 
eta "Saltxitxa" izeneko txakur bat.

125
00:07:30,450 --> 00:07:33,853
Txikitan, hiru janari mota zeudela
uste nuen:

126
00:07:33,886 --> 00:07:36,622
Ontziko espagetiak,
haragi-pastelak…

127
00:07:36,789 --> 00:07:39,158
…eta patata frijituak
tomatearekin.

128
00:07:39,192 --> 00:07:41,894
Eta banillazko izozkiak.

129
00:07:43,863 --> 00:07:46,232
Sunshinen bagenuen 
denbora-pasa zoragarri bat:

130
00:07:46,232 --> 00:07:50,636
…palomitak jatea eta filmak ikustea
Sunshine antzoki-zineman. 

131
00:07:50,937 --> 00:07:54,874
Umetan, izugarri atsegin nituen 
Hollywoodeko film epikoak…

132
00:07:54,907 --> 00:07:59,479
…eta izar handiak: Elizabeth Taylor 
Richard Burton eta Charlton Heston.

133
00:08:02,915 --> 00:08:06,519
Eta orduan
neska hura agertu zen.

134
00:08:09,722 --> 00:08:15,728
17 urterekin, kaftana zeraman neska 
judu batez maitemindu nintzen.

135
00:08:16,796 --> 00:08:20,766
Lehen begi kolpeko maitasuna
izan zen. 

136
00:08:21,167 --> 00:08:24,504
Juliettek bere mutil "ez-judua"
gurasoen etxera eraman zuenean…

137
00:08:24,504 --> 00:08:26,939
…janari judurik zoragarriena
jan genuen:

138
00:08:27,373 --> 00:08:30,076
Oilasko zopa
"knaidlach"ekin.

139
00:08:30,109 --> 00:08:33,179
Janariaren paradisura
iritsia nintzen.

140
00:08:35,681 --> 00:08:37,917
Unibertsitatetik 
etxerako bidean…

141
00:08:37,950 --> 00:08:41,387
…Juliette eta ni "Libanoar Etxe"
batean gelditzen ginen.

142
00:08:41,521 --> 00:08:43,222
"Falafela" pita-ogian
erosten genuen…

143
00:08:43,389 --> 00:08:47,360
…hummus krematsu eta goxo
pila bat zeukana.

144
00:08:48,394 --> 00:08:50,263
Gero maitasuna egiten genuen.

145
00:08:50,296 --> 00:08:53,099
Bi hippie hummuszale eta bakezale
jo eta ke larrutan…

146
00:08:53,132 --> 00:08:57,303
…beren txima luzeekin 
eta lepokoekin.

147
00:08:58,004 --> 00:09:03,743
Ikasketak bukatu, maletak egin eta 
kibbutz batera joan zen Juliette…

148
00:09:03,776 --> 00:09:06,913
…"hummusaren lur agindura":
Israelera.

149
00:09:07,046 --> 00:09:10,516
Imajinatzen nuen nire neska, 
orain nire neska ohia zena,… 

150
00:09:10,650 --> 00:09:14,487
…kibbutz batean, 
nahi adina hummus jaten.

151
00:09:16,656 --> 00:09:19,158
Akabo gure hummus-topaketak.

152
00:09:19,325 --> 00:09:22,595
"Bihotz hautsi bat konpontzeko 
10 era: Hummus, hummus, hummus…"

153
00:09:22,762 --> 00:09:25,431
Baina amodioa eta grina,
hummusa eta hormonak…

154
00:09:25,598 --> 00:09:28,701
…osagai iraunkorrak ziren niretzat.

155
00:09:28,834 --> 00:09:31,671
Hummusaren biktima 
bihurtu nintzen. 

156
00:09:33,039 --> 00:09:36,008
Ez nuen galdetzen 
nondik ote zetorren hummusa.

157
00:09:36,108 --> 00:09:40,646
Jaki goxo bat zen, askotan erosten 
eta, batzuetan, prestatzen nuena.

158
00:09:40,813 --> 00:09:43,816
Ekialde Hurbilean 
hummusaren gerra lehertu zenean…

159
00:09:43,849 --> 00:09:46,786
…intrigatuta nengoen, eta hummusaz
gehiago jakin nahi nuen… 

160
00:09:54,427 --> 00:09:57,029
Ramallah palestinar hirira 
etorri naiz…

161
00:09:57,163 --> 00:10:00,499
…Palestina Askatzeko Erakundeak ere
zeresana baitu liskar honetan.

162
00:10:03,202 --> 00:10:06,539
Beraz, bisitan noakio 
haren aurpegi ezagunenetako bati…

163
00:10:06,639 --> 00:10:08,374
…Hanan Ashrawi andreari.

164
00:10:09,141 --> 00:10:13,045
Hummusa gure kulturaren 
alderdi garrantzitsu bat da…

165
00:10:13,112 --> 00:10:15,014
…eta gure nortasunarena ere bai.

166
00:10:15,047 --> 00:10:17,883
Ez da janari soil bat.

167
00:10:18,050 --> 00:10:20,886
Ez da jaki mota huts bat.

168
00:10:20,886 --> 00:10:24,490
Gure historiaren 
zati bat da.

169
00:10:24,557 --> 00:10:29,362
Nortasun desberdin bat dugu,
eta hummusa horren zati bat da.

170
00:10:29,495 --> 00:10:35,234
Eta beste guztia kentzen digutela
ikusten dugunez…

171
00:10:35,301 --> 00:10:39,238
…ez dugu nahi gure sukaldea ere
inork konfiskatzea. 

172
00:10:40,206 --> 00:10:44,877
Liskar on guztiek bezala, 
"hummusaren gerra"k badu historia.

173
00:10:44,877 --> 00:10:51,250
Palestinako Haifara 4.000 iheslari 
judu iritsi dira bi ontzitan…

174
00:10:51,250 --> 00:10:53,152
…ganadua bezala pilatuta…

175
00:10:53,152 --> 00:10:55,688
II. Mundu Gerraren eta Shoah 
edo Holokaustoaren ondoren…

176
00:10:55,688 --> 00:10:59,892
…milaka eta milaka iheslari juduk
Mediterraneoa zeharkatu zuten…

177
00:10:59,892 --> 00:11:03,362
…etsi-etsian 
aberri berri baten bila.

178
00:11:03,663 --> 00:11:06,666
Trumilka etorri ziren 
Palestinako Britainiar Agintera…

179
00:11:06,699 --> 00:11:09,769
…milioi bat palestinarren 
bizilekura, alegia.

180
00:11:09,769 --> 00:11:12,038
Eta juduen biztanle kopurua
berehala hazi zen… 

181
00:11:12,038 --> 00:11:15,608
…eta estatu judu berri bat
sortzeko erabakia hartu zuten.

182
00:11:15,708 --> 00:11:17,943
Hura 
hondamenaren errezeta izan zen.

183
00:11:20,346 --> 00:11:24,383
Begia begi truk, eraso terroristak
gerra irekia bihurtu ziren:

184
00:11:24,417 --> 00:11:27,520
Juduak arabiarren kontra,
arabiarrak juduen kontra.

185
00:11:27,687 --> 00:11:30,556
Palestinako Britainiar Agintea
bukatzear zegoen…

186
00:11:30,723 --> 00:11:32,692
…eta Nazio Batuak 
eztabaidan ari ziren…

187
00:11:32,692 --> 00:11:35,561
…Palestina nola zatitu
juduen eta arabiarren artean…

188
00:11:35,628 --> 00:11:38,464
…lurralde hartako nahasmenari
irtenbidea emateko. 

189
00:11:38,564 --> 00:11:41,534
1948ko maiatzean, 
estatu berri bat sortu zen, Israel…

190
00:11:41,567 --> 00:11:44,603
…izugarrizko sarraskian.

191
00:11:47,573 --> 00:11:52,578
Gerra bukatu zenean, 
ez zegoen bakerik, su-etena baizik…

192
00:11:52,578 --> 00:11:55,214
…eta iheslariak zeuden, 
bi aldeetan.

193
00:11:55,648 --> 00:11:58,084
Miseria gorriko historia da… 

194
00:11:58,117 --> 00:12:04,256
…etxeak eta lanak utzita, gerrak 
Palestinatik ihesarazi zienentzat.

195
00:12:04,290 --> 00:12:07,426
Gainera, 
arabiar iheslarien arazoa latza da…

196
00:12:07,460 --> 00:12:11,564
700.000 palestinar inguru 
deserriratuak edo ihes eginaraziak.

197
00:12:11,597 --> 00:12:15,167
Izugarrizko iheslari-krisia, 
gaur egun ere jarraitzen duena.

198
00:12:27,680 --> 00:12:30,983
Beleneraino iritsi naiz
hummusaren arrastoan.

199
00:12:33,352 --> 00:12:37,022
Zisjordaniako
palestinar hiri bat da…

200
00:12:37,089 --> 00:12:41,961
…eta Israelgo hiriburu Jerusalendik
10 bat kilometrora dago.

201
00:12:42,862 --> 00:12:48,367
Hemen, Jesusen sorterrian, kristau 
palestinar asko babestu zen…

202
00:12:48,434 --> 00:12:51,303
…eta beren hummus-herentzia goxoa
ekarri zuten.

203
00:12:51,337 --> 00:12:54,373
Haien artean, George Salameh, 
kafe baten jabea. 

204
00:12:54,774 --> 00:12:58,010
1948an, 
palestinar exodoaren urtean…

205
00:12:58,043 --> 00:13:01,614
…aitak Jaffatik alde egin 
eta Belenera etorri zen. 

206
00:13:02,047 --> 00:13:04,150
Etxe bila aritu ziren,
alferrik.

207
00:13:04,183 --> 00:13:09,388
Denda bat ipini, eta han bizi
izan ziren etxe bat aurkitu arte.

208
00:13:11,123 --> 00:13:14,293
Jainkoak denda bat
eman zien plaza honetan…

209
00:13:14,460 --> 00:13:16,362
…eta hala hasi ziren.

210
00:13:20,566 --> 00:13:22,034
Hau da nire saltokia.

211
00:13:22,802 --> 00:13:29,809
Aitarengandik heredatu nuen
eta hark bere aitarengandik.

212
00:13:30,309 --> 00:13:33,479
Gure bizibidea hau zela
esan ziguten.

213
00:13:34,046 --> 00:13:38,684
Hau da dakigun bizibide bakarra:
hummusa, babak eta falafela.

214
00:13:47,459 --> 00:13:49,528
-Ona al da?
-Bai, aparta.

215
00:13:49,595 --> 00:13:51,030
Sekulakoa!

216
00:13:53,032 --> 00:13:55,935
Palestinarrak ez ziren izan
deserriratu bakarrak…

217
00:13:55,968 --> 00:14:00,873
…1948ko gatazkan eta geroztikako 
arabiar-israeldar gerretan. 

218
00:14:02,474 --> 00:14:05,244
Ekialde Hurbileko juduak ere,
sefardiak… 

219
00:14:05,411 --> 00:14:08,480
…bota egin zituzten 
edo beren borondatez joan ziren…

220
00:14:08,514 --> 00:14:12,685
…Afrika iparraldeko, Egiptoko 
eta Irakeko beren sorterrietatik. 

221
00:14:12,751 --> 00:14:18,057
Israelera etorri ziren, maletan 
ia arropa besterik ez zeukatela.

222
00:14:18,123 --> 00:14:22,461
Ekialde Hurbileko juduak 
beren janariarekin etorri ziren.

223
00:14:22,761 --> 00:14:30,402
Arroza, hummusa, "za'atar" asko,
baratxuri asko, olio asko…

224
00:14:30,436 --> 00:14:34,807
…eta piperbeltz asko ere bai.
Espeziaduna eta beroa.

225
00:14:36,075 --> 00:14:40,579
Jerusalenen nago, 
Uri Levy DJ eta hummusgilearekin.

226
00:14:40,713 --> 00:14:45,084
Hummusa garbantzuekin
eta hummusa babarrunekin.

227
00:14:45,584 --> 00:14:47,753
Uriken familia 
Iraketik etorri zen.

228
00:14:47,920 --> 00:14:50,723
Juduak ehunka mila urtez 
bizi izan ziren han…

229
00:14:50,789 --> 00:14:54,326
…egun batean 
alde egiteko esan zieten arte.

230
00:14:54,326 --> 00:14:55,828
Ipurdian ostikoa jo, 
eta hau esan zieten:

231
00:14:55,828 --> 00:15:01,066
"24 ordu barru joan ez bazarete,
ja ta akabatu egingo zaituztegu". 

232
00:15:01,100 --> 00:15:03,969
Zeukaten guztia
han utzi zuten:

233
00:15:04,003 --> 00:15:09,008
Etxea, jabetzak, dena.
Eta honelaxe etorri ziren.

234
00:15:09,074 --> 00:15:11,944
Eta hutsetik eraiki zuten 
herri hau. 

235
00:15:12,077 --> 00:15:18,117
Gogora ezazu herrialde hau 
gurea zela Bibliaren garaian.

236
00:15:18,150 --> 00:15:19,919
Orduan 
Egiptotik Israelera joan baikinen.

237
00:15:20,219 --> 00:15:22,688
Inork ez du esaten: 
"hummusa jaten ari naiz". 

238
00:15:22,788 --> 00:15:25,524
Ez, hummusa eskuekin hartzen da.

239
00:15:26,358 --> 00:15:28,928
Pita sentitu behar duzu,
hummusa sentitu behar duzu.

240
00:15:28,994 --> 00:15:30,829
Zeremonia baten antzekoa da.

241
00:15:30,996 --> 00:15:34,166
Elkarrekin jatean, 
talde bat garenean…

242
00:15:34,300 --> 00:15:39,138
…lotura bat dut jendearekin, 
Facebooken bezala.

243
00:15:39,171 --> 00:15:42,608
Zuk lagun asko dituzu, 
ederki, nik lagun asko ditut. 

244
00:15:42,641 --> 00:15:44,176
Zerbait balio dut.

245
00:15:44,310 --> 00:15:48,480
Ez dakit iraniarrak zergatik 
gurekin borrokatu nahi diren.

246
00:15:48,647 --> 00:15:52,384
Ez dakit turkiarrak zergatik
gurekin borrokatu nahi diren.

247
00:15:52,384 --> 00:15:57,122
Arabiar saudiak ere ez. Ez dakit
zergatik begitan hartu gaituzten.

248
00:15:57,656 --> 00:16:00,926
Guk begiko ditugu, haiek begitan 
gauzkate. Auskalo zergatik.

249
00:16:05,064 --> 00:16:08,267
Beste hummusleku batean, 
hitzordua dut Janna Gur-ekin.

250
00:16:08,334 --> 00:16:11,337
Hummuszale amorratua da.

251
00:16:13,072 --> 00:16:17,476
Bere familia Errusiatik Israelera 
etorri zen berak 16 urte zituenean.

252
00:16:17,543 --> 00:16:20,245
"Israeldar janari berria" 
liburua idatzi du.

253
00:16:20,312 --> 00:16:23,315
Dozena erdi hummus errezeta 
desberdin ditu Jannak…

254
00:16:23,349 --> 00:16:27,586
…eta nazioarteko ikuspegi batetik
ikusten du hummusaren gerra. 

255
00:16:27,753 --> 00:16:29,521
Janariaren historian zehar…

256
00:16:29,688 --> 00:16:33,158
…nonahi, errezetak eta platerak
mugitu egiten dira…

257
00:16:33,325 --> 00:16:35,694
…leku batetik bestera,
herri batetik bestera. 

258
00:16:35,761 --> 00:16:40,899
Horrelakoa da sukaldaritzaren 
kultura, janariaren kultura.

259
00:16:42,434 --> 00:16:45,904
Hori da niretzat Israelgo 
janari-kulturaren edertasuna…

260
00:16:45,904 --> 00:16:48,173
…oso herri txikia baikara…

261
00:16:48,207 --> 00:16:53,946
…talde etniko judu asko 
elkarrekin bizi gara, nahasian. 

262
00:16:54,079 --> 00:16:56,982
Jerusalengo hummusa 
harroagoa eta arinagoa da. 

263
00:16:57,016 --> 00:16:59,585
Galileakoa, berriz, lodiagoa.

264
00:16:59,718 --> 00:17:02,321
Eta Jaffakoak, nire ustez, 
espezia gehiago ditu.

265
00:17:03,022 --> 00:17:07,793
Aldea dago herri batetik bestera
eta hummusleku batetik bestera.

266
00:17:09,261 --> 00:17:12,131
Hummusa hain ezaguna da orain 
Israelen…

267
00:17:12,131 --> 00:17:18,404
…non hitz berri bat sortu baitute
hebreeraz: hummusiya, hummuslekua.

268
00:17:26,812 --> 00:17:30,783
Jerusalen erdialdeko kantoi batean
badago hummusiya ospetsu bat…

269
00:17:30,816 --> 00:17:32,584
…bere jabea bezain ospetsua dena.

270
00:17:32,718 --> 00:17:34,286
Nire bizitza osoa
hummusa da.

271
00:17:34,319 --> 00:17:36,055
Hummusarekin amesten dut.
Hummusa prestatzen dut.

272
00:17:36,055 --> 00:17:38,657
Hummusa maite dut.
Hummusarekin hitz egiten dut.

273
00:17:39,224 --> 00:17:43,495
Meir Micha borrokalari hutsa da
hummusaren gerran.

274
00:17:44,396 --> 00:17:45,664
Mundu guztiak ezagutzen nau.

275
00:17:45,864 --> 00:17:48,734
Mundu guztiak
gonbidatzen nau, nonahi.

276
00:17:48,901 --> 00:17:50,402
"Horra Pinati jauna!"

277
00:17:50,502 --> 00:17:55,441
Nire izena ez da Pinati, 
baina jatetxeak hala du izena.

278
00:17:55,441 --> 00:17:56,875
"Izkina" esan nahi du
hebreeraz.

279
00:17:56,942 --> 00:17:59,478
Izkina batean dagoelako 
Pinati deitzen didate.

280
00:18:00,579 --> 00:18:03,916
Ez hitz egin telefonoz.
Irentsi, ez mastekatu.

281
00:18:04,983 --> 00:18:06,852
Jateko ordua da orain.

282
00:18:07,586 --> 00:18:10,255
Orain ez hitz egin telefonoz,
jateko ordua da eta.

283
00:18:15,094 --> 00:18:18,330
Normalean, norbaitek 35 urte 
badaramatza lanean…

284
00:18:18,363 --> 00:18:20,099
…esnatu, eta esaten du:
"Beste egun bat!"

285
00:18:20,232 --> 00:18:23,769
Ez, animalia bat bezala esnatu, 
eta lanera abiatzen naiz ni.

286
00:18:23,836 --> 00:18:25,637
Negozio hau gustatzen zait.

287
00:18:25,671 --> 00:18:29,141
Familia 
oso haserre daukat.

288
00:18:29,174 --> 00:18:30,776
"Jatetxean sartuta beti"!

289
00:18:30,843 --> 00:18:34,713
Zer egingo dut etxean? 
Telebista ikusi? Ezta pentsatu ere!

290
00:18:34,780 --> 00:18:39,685
Hemen jendea ezagutzen dut. Atsegin
ditut nire bizimodua eta nire lana.

291
00:18:45,724 --> 00:18:48,360
Bidaia honetan
gauza batez jabetzen ari naiz:

292
00:18:48,527 --> 00:18:53,031
Berdin dio jendea non dagoen,
odoletan daukate hummusa!

293
00:18:53,765 --> 00:18:58,036
Aitona judua zen,
eta Turkian bizi zen.

294
00:18:58,303 --> 00:18:59,872
Eta Israelera etortzea
erabaki zuen.

295
00:18:59,905 --> 00:19:03,809
I. Mundu Gerraren ondoren, 
Jerusalenera etorri zen…

296
00:19:03,909 --> 00:19:09,648
…denda txiki-txiki bat zabaldu zuen
hummusa eta falafela saltzeko.

297
00:19:10,349 --> 00:19:13,252
Txikitan, 
aitonari begira egoten nintzen…

298
00:19:13,285 --> 00:19:15,687
…eta horrela hasi nintzen
negozio hau maitatzen.

299
00:19:15,754 --> 00:19:16,421
<i>Su!</i>

300
00:19:16,989 --> 00:19:17,689
<i>Su!</i>

301
00:19:17,990 --> 00:19:19,158
<i>Su!</i>

302
00:19:20,726 --> 00:19:24,863
Eta horra non hummusa,
Palestina eta historia hau…

303
00:19:24,897 --> 00:19:26,899
…odolean dauzkadan nik ere. 

304
00:19:28,033 --> 00:19:30,769
Aitak,
John Haigh Graham kaboak…

305
00:19:30,802 --> 00:19:33,906
…Ekialde Hurbilean
egin zuen II. Mundu Gerra…

306
00:19:33,939 --> 00:19:37,843
…Palestinako Britainiar Agintea
esaten zitzaion lekuan.

307
00:19:37,943 --> 00:19:41,280
Ni txikia nintzenean, aitak
gerra-dominak ateratzen zituen…

308
00:19:41,280 --> 00:19:46,618
…argazkiak eta eskuz margotutako
postalak, Jerusalenen oroigarri.

309
00:19:46,718 --> 00:19:50,756
"Kufija" edo palestinar zapia 
janzten zuen.

310
00:19:50,789 --> 00:19:53,458
Aitak kontuak kontatzen zizkigun
hummusaz eta olibez…

311
00:19:53,592 --> 00:19:55,694
…palestinar emakume exotikoez…

312
00:19:55,727 --> 00:19:59,798
…Al-Aqsa meskitaz 
eta Deitoreen Harresiaz.

313
00:20:03,902 --> 00:20:05,804
Aitak izugarri maite zuen 
Jerusalen…

314
00:20:05,804 --> 00:20:08,006
…munduko hiririk zaharrenetako bat.

315
00:20:22,154 --> 00:20:25,290
Hiru sineste handik erreklamatzen 
dituzte hango kalezulo zaharrak:

316
00:20:25,324 --> 00:20:30,796
Islamak,
kristautasunak eta judaismoak.

317
00:20:31,630 --> 00:20:35,133
Baina santutasun horrek
prezio jakin bat du:

318
00:20:35,667 --> 00:20:38,670
Hiri Zaharra eta 
Arabiar Jerusalen Ekialdea…

319
00:20:38,670 --> 00:20:45,911
…Israelek harrapatu eta anexionatu 
zituen 1967an, Sei Eguneko Gerran.

320
00:20:46,478 --> 00:20:49,848
Harrezkero, norena ote den
lehia bizian dago lurralde hori. 

321
00:20:50,716 --> 00:20:55,754
Nazioarteko legeak ez du
Israelen anexio hori onartzen. 

322
00:20:57,189 --> 00:20:59,725
Palestinarrentzat, berriz, 
Jerusalen Ekialdea…

323
00:20:59,891 --> 00:21:03,695
…etorkizuneko palestinar estatuko
hiriburua da.

324
00:21:07,132 --> 00:21:12,104
Israelentzat, ordea, Jerusalen osoa 
da bere hiriburu eternoa.

325
00:21:13,739 --> 00:21:18,877
Jerusalen
Palestinatik atera dute.

326
00:21:19,177 --> 00:21:21,747
Eta hau esaten 
ari gatzaizkie palestinarrei:

327
00:21:21,780 --> 00:21:27,486
Zuen balioen iturburua 
ez da jadanik zuena.

328
00:21:27,486 --> 00:21:31,390
Eta debekatu ere egingo dizuet
hura eskura edukitzea.

329
00:21:31,523 --> 00:21:35,861
Debekatuko dizuet 
bizibidea ateratzea, ekoiztea.

330
00:21:35,894 --> 00:21:38,997
Debekatuko dizuet zuen jatetxeetara 
joatea, zuen hummusa, den-dena.

331
00:21:39,097 --> 00:21:44,703
Debekatuko dizuet zuen bizitzari 
esanahia eta balioa ematen diona. 

332
00:21:44,736 --> 00:21:46,705
Eta hori egin dute.

333
00:21:48,640 --> 00:21:51,243
Baina Jerusalen Zaharrean
aurkitu dut…

334
00:21:51,310 --> 00:21:56,348
…palestinar hummusaren eta 
harrotasunaren gotorleku bat: Lina.

335
00:21:58,884 --> 00:22:01,086
Hemengo hummusa ikaragarria da.

336
00:22:01,186 --> 00:22:05,257
Baratxuri eta Jalapako piper
pixka batekin prestatua.

337
00:22:13,465 --> 00:22:18,370
Hortxe izango du sekretua,
betiko moduan prestatua egotean.

338
00:22:42,461 --> 00:22:46,264
Nirekin probatu dutenentzat
hau da onenetako bat.

339
00:22:46,765 --> 00:22:48,734
Goxo-goxoa dago.
Aparta!

340
00:22:50,235 --> 00:22:54,373
Gahleb Zahdeh 
palestinar hummusaren printzea da.

341
00:22:54,439 --> 00:22:57,609
Lina oso leku xaloa da. 

342
00:22:57,709 --> 00:23:00,245
Zazpi mahai.
Bentiladorerik ez.

343
00:23:03,014 --> 00:23:07,252
Orain hona etortzen zaigun 
jende gehiena israeldarra da.

344
00:23:07,619 --> 00:23:11,556
Bestelako jendearentzat
zaila baita hona etortzea.

345
00:23:11,590 --> 00:23:13,558
Zisjordaniakoentzat, adibidez.

346
00:23:14,426 --> 00:23:17,829
Era askotako jendea
etortzen da hona.

347
00:23:18,029 --> 00:23:21,967
Arabiarrak, juduak,
atzerritarrak eta turistak.

348
00:23:22,100 --> 00:23:24,336
Maila guztietako jendea.

349
00:23:25,904 --> 00:23:28,774
Larunbatean etortzen bazara,
jende asko ikusiko duzu hemen.

350
00:23:28,907 --> 00:23:31,343
Israeldar pila.

351
00:23:31,476 --> 00:23:34,880
Ospetsu samarra da.
Eta oso hummus ona dute.

352
00:23:35,280 --> 00:23:36,915
Beraz, barkaidazue…

353
00:23:44,256 --> 00:23:47,926
Palestinar hummusa
da nik nahiago dudana.

354
00:23:48,427 --> 00:23:51,963
Lehen, atzerritarrek 
ez zekiten ezer ez hummusaz. 

355
00:23:52,464 --> 00:23:54,499
Arabiar jaki bat zen.

356
00:23:55,333 --> 00:23:57,102
Geroztik,
ospetsu egin da munduan.

357
00:23:57,636 --> 00:24:00,472
Palestinarrek
asmatu zuten hummusa.

358
00:24:00,539 --> 00:24:03,141
Haiek izan ziren maisuak.

359
00:24:05,777 --> 00:24:08,113
Hummus bat garbantzuekin.

360
00:24:08,380 --> 00:24:11,817
Linak gudu-lerroak 
zeharkatzen ditu. Palestinarra da.

361
00:24:11,950 --> 00:24:14,119
Baina bere hummusa ospetsua da…

362
00:24:14,119 --> 00:24:18,457
…Hiri Zaharra okupatzen duten 
israeldar soldadu gosetuen artean.

363
00:24:18,523 --> 00:24:20,826
Nahiago dut
horretaz ez hitz egin.

364
00:24:21,259 --> 00:24:22,828
Eskerrik asko.

365
00:24:24,296 --> 00:24:26,832
Ondo konpontzen naiz
jendearekin.

366
00:24:27,132 --> 00:24:29,668
Bezeroak gogobeterik ikusteak
asko pozten nau.

367
00:24:29,734 --> 00:24:32,337
Hori da 
garrantzitsuena niretzat.

368
00:24:34,906 --> 00:24:38,343
Duintasunez bizitzeko lain
ematen dit.

369
00:24:38,777 --> 00:24:41,313
Eta bizimodu zintzo bat izateko.

370
00:24:51,490 --> 00:24:55,026
Jerusalengo historia eta gatazka
erlijiosotik mundu bat urrunago…

371
00:24:55,060 --> 00:24:57,329
…Tel Aviv dago, 
festa-hiria. 

372
00:25:07,506 --> 00:25:10,242
Hummuslekuak 
oso ezagunak dira hemen ere…

373
00:25:10,342 --> 00:25:12,244
…eta moda-modan daude.

374
00:25:14,880 --> 00:25:17,549
Shooky, esadazu
nola ahoskatu behar den hummus!

375
00:25:21,119 --> 00:25:23,421
Atera egin behar du…
Ez zaizu gaizki gelditu.

376
00:25:25,223 --> 00:25:28,793
Shooky Galili-rekin nago,
bera da "hummus-gizona".

377
00:25:28,860 --> 00:25:33,632
Israeldar kazetari eta blogaria da,
eta "Hummus101" sortu du:

378
00:25:33,698 --> 00:25:38,470
Garbantzuen zale konpultsiboen
weborria.

379
00:25:38,637 --> 00:25:41,940
Nahasketa hordigarri bat da:
hummusa, politika, historia…

380
00:25:42,107 --> 00:25:44,309
…dibertsioa eta iritzi eroa.

381
00:25:44,376 --> 00:25:47,612
Hummusa ez da janari bat.
Hummusa azpikultura bat da, bai?

382
00:25:47,712 --> 00:25:55,987
Jateko prestatutako janari bat 
izan zen, aspaldi batean.

383
00:25:56,154 --> 00:25:57,989
Baina gaur egun
hori baino askoz gehiago da.

384
00:25:58,156 --> 00:26:01,059
Badaude hummus-txantxak
eta hummu-artea.

385
00:26:01,092 --> 00:26:02,794
Beste janari askorekin 
ez da hori gertatzen.

386
00:26:03,295 --> 00:26:06,164
Hau "hummusexuala" da.

387
00:26:07,465 --> 00:26:11,303
Honek Hummus versus Hamas
du izena.

388
00:26:11,303 --> 00:26:16,708
<i>Izan ere, Hamas gaiztoa da,
hummusa, berriz, zoragarria.</i>

389
00:26:17,642 --> 00:26:21,947
<i>Horregatik eman zioten 
botoa Hammasi, hummusa zelakoan.</i>

390
00:26:22,581 --> 00:26:25,951
<i>Ezinezkoa da jendeak 
talde terrorista bat aukeratzea…</i>

391
00:26:26,084 --> 00:26:30,021
<i>…ez badute Mediterraneoko
jaki goxo batekin nahasi.</i>

392
00:26:30,255 --> 00:26:31,656
<i>Honela egongo ziren botazioan:</i>

393
00:26:31,690 --> 00:26:36,461
<i>Hummusa? Bai, noski. 
Izugarri gustatzen zaigu.</i>

394
00:26:36,595 --> 00:26:41,633
<i>Zergatik ez diogu hummusari botoa 
emango? Nori ez zaio gustatzen?</i>

395
00:26:49,908 --> 00:26:55,113
Hummus Ashkara-n jaten omen da
Tel Avivgo hummusik onena.

396
00:26:55,614 --> 00:26:58,450
Hemengo hummusa 
arina eta harroa da.

397
00:27:01,386 --> 00:27:04,656
Bi leku aurkitu ditut 
jabea emakumea dutenak: hau da bat.

398
00:27:04,723 --> 00:27:06,691
A zer zerbitzua!

399
00:27:08,026 --> 00:27:10,829
Dena ondo? Kafea edo tea?
Etxearen kontura.

400
00:27:11,363 --> 00:27:13,498
Hiru bola falafel
nahi ditut.

401
00:27:13,632 --> 00:27:16,167
Ruth Tavour 
erne-erne egoten da. 

402
00:27:16,201 --> 00:27:18,336
Eta bere hummusa zuzen egitea
gustatzen zaio.

403
00:27:18,403 --> 00:27:23,575
Hummusa egiteko, aurrena 
garbantzuak garbitu behar dira.

404
00:27:24,309 --> 00:27:28,847
Horrela garbitu behar dira, 
zatika eta eskuz.

405
00:27:29,748 --> 00:27:33,518
Hau oso egosia dago. Ikusten?
Orain egosita dago.

406
00:27:33,585 --> 00:27:38,323
Eta hau ur hotza da,
izozgailuko tenperaturan.

407
00:27:40,825 --> 00:27:43,094
Lehenengo masa egiten da.

408
00:27:43,161 --> 00:27:45,330
Hau da gure lehenengo masa.

409
00:27:45,430 --> 00:27:48,433
Hau nire jana da.
Hau nire jana da.

410
00:27:48,500 --> 00:27:51,069
Hummusa saltzen dut.
Berdin zait nondik etorria den.

411
00:27:51,136 --> 00:27:54,406
Berdin dio
nork asmatu duen.

412
00:27:54,539 --> 00:27:57,709
Haiek asmatu omen dute.
Haientzat, ba.

413
00:27:58,510 --> 00:27:59,744
Berdin zait.

414
00:27:59,744 --> 00:28:02,947
Dirua irabazten dut 
hobekien egiten dakidana salduz.

415
00:28:03,014 --> 00:28:05,417
Eta horrela primeran nago.

416
00:28:10,321 --> 00:28:15,794
Limoi gehiegi du.

417
00:28:16,027 --> 00:28:20,765
Tahina pixka bat erantsi,
orekatu egingo du eta.

418
00:28:22,067 --> 00:28:27,605
Hummusen ustezko adituen herria da 
Israel. 

419
00:28:27,605 --> 00:28:29,074
Hau Tel Aviveko lekurik onena da.

420
00:28:29,140 --> 00:28:33,411
Mundu guztiak du hemen iritzia
hummusik goxoenaz…

421
00:28:33,445 --> 00:28:37,949
…errezetarik bikainenaz 
eta hummuslekurik paregabeenaz.

422
00:28:38,249 --> 00:28:41,386
Nork prestatzen du hummusik onena?
Palestinarrek edo juduek?

423
00:28:41,419 --> 00:28:44,322
Egia esan, 
nire ustez, nik.

424
00:28:44,556 --> 00:28:47,992
Batzuek uste dute 
hummusik onena Galileakoa dela.

425
00:28:48,093 --> 00:28:50,395
Ez dakit
Galileara joatekoa ote zaren.

426
00:28:50,562 --> 00:28:55,066
Acco-ko Hummus Said 
omen da onena.

427
00:28:55,834 --> 00:28:59,170
Ez, ez!
Hummus Saidekoa ez da onena.

428
00:28:59,204 --> 00:29:00,805
Txantxetan ari naiz.

429
00:29:03,641 --> 00:29:06,911
Israelen?
Hummusik onena Abu Hasan-ekoa da.

430
00:29:07,579 --> 00:29:10,648
Abu Hasanen sartzean…

431
00:29:10,915 --> 00:29:13,351
…giro hau dago.

432
00:29:15,086 --> 00:29:17,088
Zerbitzariei entzuten diezu…

433
00:29:19,624 --> 00:29:21,793
…elkarri traba egiten…

434
00:29:21,893 --> 00:29:23,762
…arabieraz hizketan:

435
00:29:26,297 --> 00:29:29,134
<i>"Hummus bat babarrunekin,
hummus bat babarrunik gabe".</i>

436
00:29:29,434 --> 00:29:31,369
Giroak 
estasi moduko bat sortzen dit…

437
00:29:31,536 --> 00:29:33,004
…zirrara bat…

438
00:29:33,138 --> 00:29:35,640
…eta esertzeko eta jateko
gogoa sortzen zait.

439
00:29:36,307 --> 00:29:43,882
Taxiko irratia ahaztu,
eta hummusean kontzentratzen naiz.

440
00:29:44,115 --> 00:29:48,386
Giroa eta zarata gustatzen zaizkit,
poesia bezalakoa da.

441
00:29:48,720 --> 00:29:51,990
Horregatik gustatzen zait 
hor jatea. Alaia da.

442
00:29:53,391 --> 00:29:58,463
Eta Belenen, palestinar taxilariek
beren leku kutunak ere badituzte.

443
00:29:58,530 --> 00:29:59,964
"King of Falafel".

444
00:30:02,200 --> 00:30:03,802
Hori da jatetxerik onena.

445
00:30:04,035 --> 00:30:06,538
Hori da
hummus-jatetxerik onena.

446
00:30:06,805 --> 00:30:08,706
Eta oso goxoa da.

447
00:30:08,840 --> 00:30:12,210
Horra joaten naiz beti
hummusa jatera.

448
00:30:14,546 --> 00:30:19,083
Batzuetan taxilariok 
hor gosaltzen dugu elkarrekin.

449
00:30:19,384 --> 00:30:22,587
Edo jatetxera joan eta 
hummusa eta falafela erosi…

450
00:30:22,654 --> 00:30:23,922
…eta etxera joan…

451
00:30:23,988 --> 00:30:26,658
…eta umeekin gosaltzen dut.

452
00:30:26,858 --> 00:30:30,595
Nire lagun batzuek 
orduak eta orduak pasatzen dituzte…

453
00:30:31,162 --> 00:30:37,268
…eta Tel Aviveko eta atzerriko 
jatetxerik onenetara joaten dira…

454
00:30:37,435 --> 00:30:42,874
…baina bero-bero 
eztabaidatzen dute, suharrez…

455
00:30:43,541 --> 00:30:47,045
…zer hummus ote den onena.

456
00:30:47,078 --> 00:30:49,714
"Ta'ami" edo "Pinati", Jerusalenen.

457
00:30:50,014 --> 00:30:59,457
…hau 1970eko edo hau 1974ko uzta 
dela esateko…

458
00:30:59,524 --> 00:31:02,894
…eta haritz-upeletan bildua
egon dela, eta horrelako kontuak.

459
00:31:03,061 --> 00:31:06,798
Ardoetarako ere 
ez dut nik dastamenik.

460
00:31:13,771 --> 00:31:17,709
Libanorako bidean nago, 
han hasi baitzen hummusaren gerra.

461
00:31:21,479 --> 00:31:24,616
Ni hona etor naiteke, 
baina israeldar hummuszaleak, ez.

462
00:31:25,550 --> 00:31:28,152
Teknikoki, bi herrialdeak
gerran daude oraindik…

463
00:31:28,186 --> 00:31:31,589
…eta hummusa salerostea 
eta probatzea amets hutsa da.

464
00:31:53,578 --> 00:31:57,949
Beirut, hiriburuko jatetxerik 
ospetsuenean egin didate hitzordua:

465
00:31:57,982 --> 00:32:00,418
The Sultan Ibrahim Restaurant-en.

466
00:32:04,923 --> 00:32:07,258
Faddi Aboud, 
turismo-ministroak…

467
00:32:07,325 --> 00:32:12,297
…Libanoko hummus arsenal osoa
probatzea nahi du.

468
00:32:12,664 --> 00:32:15,099
Libanoar jatetxe batera
joaten zarenean…

469
00:32:15,199 --> 00:32:18,002
…libanoar jatetxe peto-peto batera…

470
00:32:18,002 --> 00:32:21,105
…"mezze" aterako dizute: 
"hors d'oeuvre"ak.

471
00:32:21,172 --> 00:32:23,174
Galdetu ere ez dizute egingo
ea hummusik nahi duzun…

472
00:32:23,207 --> 00:32:26,945
…jakintzat ematen baita
hummusa emango dizutela.

473
00:32:27,045 --> 00:32:29,981
Eta hummusaren inguruan
gainerako guztia dago.

474
00:32:30,315 --> 00:32:32,417
Hau da hummus klasikoa…

475
00:32:32,583 --> 00:32:37,722
…eta gainerako guztia
sukaldariak asmatu du.

476
00:32:37,789 --> 00:32:40,325
Beste jatetxe batzuek
beste nahasketa batzuk dituzte.

477
00:32:40,391 --> 00:32:45,229
Baina, ikusten duzunez, 
hori dena hummusetik eratorria da.

478
00:32:45,330 --> 00:32:48,967
Eta bakoitzak 
bere zapore berezia du.

479
00:32:49,067 --> 00:32:52,136
Maitemindu eta maitasuna egin,
hummusaren inguruan egiten ditugu.

480
00:33:14,792 --> 00:33:19,697
Soucci ere hummusaren instituzio 
bat da, Beiruteko erdialdean.

481
00:33:20,264 --> 00:33:25,436
Hemengo hummusa 10 onenetako bat 
da, zaporeagatik eta testuragatik.

482
00:33:25,636 --> 00:33:29,040
Leku xume bat da eta era guztitako 
jendeak jaten du hemen:

483
00:33:29,207 --> 00:33:31,943
Lehenengo ministroak, 
opera-kantariak… 

484
00:33:31,943 --> 00:33:35,747
…soldaduak, taxilariak
eta bulegariak.

485
00:33:36,581 --> 00:33:38,716
Denek hemen jan nahi dute.

486
00:33:38,883 --> 00:33:42,053
Prezio onak ditugu
eta janari zoragarria.

487
00:33:42,353 --> 00:33:45,923
Oso ospe ona dugu.

488
00:33:46,858 --> 00:33:50,428
Eta hummusa
Libanon sortua dela frogatzeko…

489
00:33:50,528 --> 00:33:55,433
…Raji Kebbe-k XIX. mendeko 
familia-argazkiak erakusten dizkit.

490
00:33:55,800 --> 00:33:57,135
Zer jan nahi duzu?

491
00:33:57,235 --> 00:33:59,037
Hau nire aitona da…

492
00:33:59,070 --> 00:34:00,538
…Abu Mahmoud El Soucci.

493
00:34:00,772 --> 00:34:06,077
Duela 
gutxi gorabehera 122 urte.

494
00:34:06,544 --> 00:34:09,447
Bera da 
dendaren jabea eta sortzailea…

495
00:34:09,480 --> 00:34:13,751
…eta ia 71 urtez
lan egin zuen azokan.

496
00:34:14,252 --> 00:34:15,953
71 urte.

497
00:34:16,054 --> 00:34:19,057
Ezinean geratu zenean,
nik ordezkatu nuen aitona.

498
00:34:19,524 --> 00:34:24,762
Hauek dira
egosteko erabiltzen zituen eltzeak.

499
00:34:24,996 --> 00:34:28,599
Hauek buztinezkoak ziren.

500
00:34:28,733 --> 00:34:31,769
Eta hauek, berriz, letoizkoak.

501
00:34:32,637 --> 00:34:35,006
Su motelean
pizten zuten ikatza…

502
00:34:35,073 --> 00:34:38,009
…poliki-poliki egos zedin.

503
00:34:38,176 --> 00:34:41,412
Eta biharamunean goiz
eltzeei tapa kentzen zieten.

504
00:34:41,579 --> 00:34:44,115
Goizeko otoitzak 
errezatzen zituzten.

505
00:34:44,182 --> 00:34:51,422
Eta azoka zabaldu orduko,
jendea etortzen zen.

506
00:35:05,203 --> 00:35:06,704
Poliki.

507
00:35:08,606 --> 00:35:11,709
Ez gara esaten ari Ekialde 
Hurbilean judurik ez zegoenik…

508
00:35:11,776 --> 00:35:16,380
…beste guztien sukaldaritza beraz
gozatzen ez zutenik. Bazeuden.

509
00:35:16,614 --> 00:35:20,852
Horrek ez du bihurtzen hummusa 
israeldar plater tradizionala.

510
00:35:21,152 --> 00:35:26,057
Horrek ez du alde handirik
lurra lapurtzearekin…

511
00:35:26,057 --> 00:35:29,360
…asentamenduak eraikitzearekin
eta munduari galdetzearekin…

512
00:35:29,393 --> 00:35:31,829
"Hemen ba al zegoen palestinarrik?
Ez ditugu ikusi".

513
00:35:31,863 --> 00:35:33,564
"Hemen ez zen inor bizi". 

514
00:35:48,246 --> 00:35:52,650
Palestinar-israeldar bereizketaren
sinbolo hoberik ez dago…

515
00:35:52,683 --> 00:35:55,219
…Israelen Harresi Bereizlea baino.

516
00:35:55,620 --> 00:36:00,391
Lurralde honetako gatazka
urte askotako gatazka da.

517
00:36:00,525 --> 00:36:04,362
Eta Israelek badu, nire ustez,
existitzeko eskubidea.

518
00:36:04,462 --> 00:36:10,902
Eta juduek eskubidea dute
hemen, Israelen, egoteko.

519
00:36:13,070 --> 00:36:16,941
Bukatuta egotean, 
760 kilometroko hesiak…

520
00:36:17,041 --> 00:36:21,212
…Zisjordania osoa zeharkatu,
eta inguratu eta bakartuko ditu…

521
00:36:21,245 --> 00:36:25,583
…duela gutxiko asentamendu juduak 
eta aspaldiko palestinar herriak.

522
00:36:26,384 --> 00:36:30,188
Harresia oztopo fisiko bat 
baina askoz gehiago da.

523
00:36:31,088 --> 00:36:38,796
Okupazioaren itsuskeria 
gorpuzten du.

524
00:36:38,930 --> 00:36:42,400
Okupazioaren 
izugarrikeriarik okerrena da.

525
00:36:42,466 --> 00:36:47,572
Harresi horren bitartez
zerumuga lapurtu nahi digute.

526
00:36:47,738 --> 00:36:50,908
Zementuzko harresi 
gris eta itsusi horrekin… 

527
00:36:50,975 --> 00:36:54,278
…ez digute ikusten utzi nahi. 

528
00:36:54,312 --> 00:36:57,448
Baina haiek ere
espetxeratuta daude beste aldean…

529
00:36:57,448 --> 00:36:59,584
…zerumuga ere 
lapurtzen baitiete "beren buruei".

530
00:37:04,655 --> 00:37:07,925
7.000 biztanle juduko 
herri bat da Efrat.

531
00:37:07,992 --> 00:37:12,597
1967az gero sortutako 
100 asentamenduetatik bat da…

532
00:37:12,630 --> 00:37:17,568
…1967ko Sei Eguneko Gerran Israelek
Zisjordania okupatu baitzuen.

533
00:37:18,402 --> 00:37:21,539
Herriaren azpiko haran batean 
terrazatan landutako lurrak daude…

534
00:37:21,706 --> 00:37:25,743
…Al-Khadar herriko 
palestinarrenak izandakoak.

535
00:37:31,983 --> 00:37:34,485
Bejondeizula!
Goizean goizik astoarekin paseoan.

536
00:37:35,653 --> 00:37:36,854
Zer egingo dugu, ba?

537
00:37:37,121 --> 00:37:39,624
Juduak etorri ziren ezkero,
grabatzen ari dira beti.

538
00:37:40,024 --> 00:37:42,893
Filmatzen utzi,
zer egingo diogu?

539
00:37:47,865 --> 00:37:52,770
Bere garbantzu-uzta ikustera 
gonbidatu nau Ali Salah nekazariak.

540
00:37:52,903 --> 00:37:57,808
Lur hauek faraonen garaitik 
lantzen dituzte.

541
00:37:57,975 --> 00:38:02,346
Hemen badago bat.
Horrela ireki behar da.

542
00:38:03,614 --> 00:38:05,983
Tradizio bat da nekazaritza
gure familian.

543
00:38:06,984 --> 00:38:11,689
200 urte 
daramatzagu lur hauetan.

544
00:38:12,556 --> 00:38:15,459
Landatzen duguna
jaten dugu.

545
00:38:16,294 --> 00:38:20,464
Gaur, garbantzuak; 
bihar, tomateak edo mertxikak.

546
00:38:22,233 --> 00:38:26,704
Aliren lurretik mendilerroan zehar
zabaltzen da Efrat.

547
00:38:27,071 --> 00:38:31,909
Gure lurra 
hemendik harainokoa da.

548
00:38:31,976 --> 00:38:35,813
Han goiko zati bat hartu dute 
eta txabolak eraiki dituzte.

549
00:38:36,814 --> 00:38:41,485
Alagatik diot, hummusa ez ezik, 
herri osoa nahi dute. 

550
00:38:41,852 --> 00:38:45,656
Ez gara existitzen, nonbait, 
edo hauek ez dira gure lurrak.

551
00:38:51,228 --> 00:38:53,698
Lur hau
nire bizitza da.

552
00:38:54,098 --> 00:38:58,035
Hona etortzen ez banaiz, 
oxigenoa falta zait.

553
00:38:58,235 --> 00:39:02,540
Hona etorri beharra daukat
arnasa hartzera. 

554
00:39:09,980 --> 00:39:12,550
Asentamenduak 
bide zuzena eten du…

555
00:39:12,717 --> 00:39:15,753
…Aliren etxearen eta 
baserriaren artean. 

556
00:39:16,721 --> 00:39:21,892
Beraz, orain itzulinguru luze bat 
egin behar du etxera iristeko.

557
00:39:33,404 --> 00:39:36,407
Lotsatiak dira.

558
00:39:38,042 --> 00:39:41,612
Iqbal, Aliren emazteak
gosaltzera gonbidatu nau.

559
00:39:42,313 --> 00:39:47,318
Nahasgailu elektrikorik gabe. 
Eskuz hobe da, nekazarien modura.

560
00:40:28,793 --> 00:40:31,796
Hummusa hobea da
oliba-olioarekin.

561
00:40:31,929 --> 00:40:34,865
Baratxuri pixka bat erantsiz gero,
paregabea da.

562
00:40:37,268 --> 00:40:43,707
Iqbalen hummus lodia eta 
etxeko pita-ogia oso goxoak zeuden.

563
00:40:47,077 --> 00:40:51,048
Ez dut inoren alde egin nahi.
Hummusagatik nago hemen.

564
00:40:51,382 --> 00:40:56,554
Gudulerroa zeharkatzen ari naiz
harresiko alde judura.

565
00:40:57,054 --> 00:41:02,226
Neska batek bere etxera gonbidatu 
nau bere amaren hummusa probatzera. 

566
00:41:02,359 --> 00:41:04,195
Bat El da nire izena. 

567
00:41:04,628 --> 00:41:08,666
"Jainkoaren alaba" 
esan nahi du.

568
00:41:09,900 --> 00:41:11,635
Eliko asentamendukoa naiz.

569
00:41:11,735 --> 00:41:14,138
Palestinar herri askoz
inguratuta gaude.

570
00:41:15,005 --> 00:41:18,876
Egunero ordu eta erdiko bidea
egiten dut autobus blindatu batean.

571
00:41:19,844 --> 00:41:21,212
Bidea arriskutsua da.

572
00:41:21,712 --> 00:41:25,316
Palestinarrek
harriak botatzen dizkigute.

573
00:41:25,616 --> 00:41:29,186
Autostopa egiten duen jendea
bahitzen dute.

574
00:41:30,254 --> 00:41:31,889
Etxeak suntsitzen dituzte…

575
00:41:32,323 --> 00:41:34,058
…umeak hiltzen dituzte…

576
00:41:34,158 --> 00:41:34,825
…dena.

577
00:41:41,532 --> 00:41:44,835
Palestinarrek uste dute
lurra berena dela…

578
00:41:44,935 --> 00:41:48,072
…baina gurea da,
juduona.

579
00:41:49,573 --> 00:41:55,012
Biblian idatzita dago 
lurra gurea dela, juduona.

580
00:42:01,385 --> 00:42:04,922
Jarri garbantzuak hemen.

581
00:42:05,189 --> 00:42:08,025
Baztertu egiten ditugu
gero apaingarri jartzeko.

582
00:42:10,194 --> 00:42:12,863
Orain Magi Mixa entxufatu.

583
00:42:15,900 --> 00:42:19,703
Garbantzuak eta ura
barruan sartu…

584
00:42:21,605 --> 00:42:23,207
…eta bi baratxuri ale gehitu.

585
00:42:25,242 --> 00:42:28,646
Hummusagatik hilko nintzateke,
izugarri gustatzen zait zaporea.

586
00:42:29,446 --> 00:42:33,751
Dena elkarrekin nahasi.

587
00:42:36,720 --> 00:42:40,824
Oso polita, dibertigarria eta
atsegingarria iruditzen zait…

588
00:42:40,925 --> 00:42:45,095
…eta munduko gauzarik sexiena
hitzordu batean hummusa jatea.

589
00:42:46,630 --> 00:42:50,834
Denei gustatzen zaie hummusa:
gizonei, emakumeei eta umeei.

590
00:42:50,935 --> 00:42:53,137
Mundu guztiari 
lerdea dario.

591
00:42:53,437 --> 00:42:54,738
Hummusa hummusa da.

592
00:42:55,239 --> 00:42:58,075
Juduok asmatu genuen.

593
00:42:58,409 --> 00:43:04,315
Hummusa bera eta hummusa 
eskuekin jatea transmititu ditugu.

594
00:43:05,816 --> 00:43:09,420
Eser zaitez jatera.

595
00:43:10,487 --> 00:43:13,090
Bibliatik dator.

596
00:43:13,624 --> 00:43:18,796
Esan dezakezu 
hummusa behartsuen jana dela.

597
00:43:19,597 --> 00:43:23,133
Garbantzuak dira, goxoak dira,
bete egiten dute.

598
00:43:23,267 --> 00:43:25,669
-Merkea da.
-Egia da, merkea da.

599
00:43:26,503 --> 00:43:29,340
Eta lurrari lotuta dago.

600
00:43:29,506 --> 00:43:32,042
Lurrean hazten da.

601
00:43:32,476 --> 00:43:34,011
Eta gu 
lurrari lotuta gaude…

602
00:43:34,478 --> 00:43:35,879
…eta 
Israelgo estatuari ere bai.

603
00:43:36,213 --> 00:43:37,348
Eta 
gure judaismoari ere bai.

604
00:43:37,448 --> 00:43:38,449
Eta goxoa da.

605
00:43:39,550 --> 00:43:43,053
Zer da,
arrautza edo oiloa?

606
00:43:43,487 --> 00:43:47,825
Galdera horrek 
ez du irtenbiderik. 

607
00:43:47,858 --> 00:43:54,131
Gure aitaren aitak esan zigun
lur osoa gurea zela…

608
00:43:54,198 --> 00:43:58,535
…eta hasieratik 
guri kendu zigutela lurra.

609
00:43:58,669 --> 00:44:00,804
Beraz, hummusa
lehenik gurea zen.

610
00:44:00,904 --> 00:44:05,542
Eta libanoarrei galdetzen badiezu,
zuk esandakoa esango dizute:

611
00:44:05,643 --> 00:44:07,077
"Gure lurra eta gure hummusa
harrapatu zenizkiguten".

612
00:44:07,244 --> 00:44:13,350
Baina hor dago koxka: Janari bera 
dugu, eta denok hori jaten dugu.

613
00:44:15,185 --> 00:44:19,857
Israelgo sukaldeetako langile 
gehienak palestinarrak dira.

614
00:44:20,157 --> 00:44:22,693
Jaten duguna omen gara.

615
00:44:23,160 --> 00:44:25,095
Ez al da ironikoa…

616
00:44:25,095 --> 00:44:28,932
…israeldarrei arabiarrek eginiko 
hummusa jatea gustatzea?

617
00:44:29,366 --> 00:44:30,668
Nork lan egiten du zure sukaldean?

618
00:44:30,768 --> 00:44:32,736
Denak arabiarrak.

619
00:44:33,437 --> 00:44:35,005
Elkarrekin lan egiten dugu. 

620
00:44:35,039 --> 00:44:36,840
Goizeko 5etan 
elkarrekin etortzen gara lanera. 

621
00:44:37,007 --> 00:44:40,344
Eta janaria prestatzen hasten gara.

622
00:44:40,577 --> 00:44:42,513
Zergatik da hori?
Hummusa hobeto egiten dutelako?

623
00:44:42,546 --> 00:44:43,947
Bai, noski.

624
00:44:44,948 --> 00:44:45,783
Bai, noski.

625
00:44:45,816 --> 00:44:48,352
Hori ezin diezu kendu.

626
00:44:48,519 --> 00:44:52,289
Hummusa eta falafela
arabiarrenak dira.

627
00:44:52,456 --> 00:44:55,859
Mmasabacha ere haiena da,
ezin diezu hori kendu.

628
00:44:56,293 --> 00:44:58,562
Ehud Barak-ek…

629
00:44:59,863 --> 00:45:05,502
…gure defentsa-ministroak 
lurraldeetan jaten du hummusa.

630
00:45:06,070 --> 00:45:11,275
Behin, Barakek ordubeteko bidea
egin zuen Accon hummusa jateko.

631
00:45:11,508 --> 00:45:13,911
Zerbitzatu zionak
galdera hau egin zion:

632
00:45:14,078 --> 00:45:16,613
"Zer dago hummusean?
Diamanteak?"

633
00:45:16,680 --> 00:45:17,981
Barakek erantzun:

634
00:45:18,015 --> 00:45:20,751
"Ez, arabiarrek daukate
benetako hummusa".

635
00:45:21,618 --> 00:45:23,620
-Errezeta sekretu bat duzu?
-Bai.

636
00:45:23,787 --> 00:45:27,124
-Hitz egidazu horretaz.
-Ez dizut esango.

637
00:45:27,257 --> 00:45:28,659
Bihotz-bihotzez lan egitea.

638
00:45:28,759 --> 00:45:31,495
Ez da sekretua.

639
00:45:31,929 --> 00:45:32,963
Oso erraza da.

640
00:45:34,598 --> 00:45:36,233
Edonork egin dezake.

641
00:45:40,037 --> 00:45:42,005
Hummus aparta!

642
00:45:43,173 --> 00:45:47,010
Egunero probatzen dut, eta egunero
lehen egunean bezalakoa da. 

643
00:45:48,178 --> 00:45:50,481
Nirea izugarri gustatzen zait.
Hori da onena.

644
00:45:50,514 --> 00:45:51,682
Sexua baino hobea?

645
00:45:51,782 --> 00:45:55,986
Ez esan inoiz hori.
Sexuarekin.

646
00:45:59,423 --> 00:46:00,657
Goxo-goxoa.

647
00:46:00,758 --> 00:46:06,130
Hummusa eta sexua,
hori ezaguna egiten zait.

648
00:46:07,197 --> 00:46:10,768
Hummus goxoa nire bizitzaren erdiko
krisialdiko hormonekin konbinatu…

649
00:46:10,801 --> 00:46:13,771
…eta berriz usurpatu zidan
nire maitasun-bizitza.

650
00:46:16,507 --> 00:46:22,780
40 urterekin siriar neska bat 
ezagutu nuen Torontoko zinemaldian.

651
00:46:22,813 --> 00:46:27,317
Lisa-Marie Estatu Batuetan hazia
zen eta ederra eta ernea zen…

652
00:46:27,351 --> 00:46:30,354
…eta arabiar-palestinarren 
eskubideen txapelduna.

653
00:46:30,921 --> 00:46:33,991
Lisak bazituen beste grina batzuk,
nirekin partekatuak…

654
00:46:34,024 --> 00:46:36,360
…plateretik eskuarekin hartzea…
ezetz asmatu zer?

655
00:46:36,794 --> 00:46:40,164
Hummus krematsua!

656
00:46:40,197 --> 00:46:45,068
Aita siriarra eta ama libanoarra, 
garbantzuak odolean zeuzkan.

657
00:46:46,003 --> 00:46:51,375
Zentzu komuna zeharo abandonaturik,
berehala maitemindu ginen.

658
00:46:52,476 --> 00:46:56,079
Baina nik ia 20 urte gehiago nituen 
eta gure elkarrenganako grinak…

659
00:46:56,213 --> 00:46:59,082
…eta hummusaren zaletasunak
ezin izan zuten hori aldatu. 

660
00:47:01,819 --> 00:47:04,655
Ez da 
dirudien bezain absurdoa.

661
00:47:04,922 --> 00:47:08,492
Badaude teoria interesgarri batzuk
hummusaz eta sexuaz.

662
00:47:09,459 --> 00:47:13,096
Serioa da eta egia da.
Hummusa Viagraren ordez.

663
00:47:13,197 --> 00:47:18,335
Hummusak bi molekula ditu:
zitrulina eta arginina…

664
00:47:18,502 --> 00:47:22,206
…sexu-osasunerako
onak omen direnak.

665
00:47:23,006 --> 00:47:26,376
Ez dakit 
zakila tente jartzen zaidan… 

666
00:47:26,410 --> 00:47:29,947
…hummusa jaten dudalako
edo hummusa jan arren. 

667
00:47:30,013 --> 00:47:33,250
Baina ziur nago
ez dela kaltegarria.

668
00:47:33,283 --> 00:47:39,523
Hori esaten baldin badute,
pozten naiz, sinetsidazu.

669
00:47:39,656 --> 00:47:42,192
Orain hummus gehiago jango dut.

670
00:47:42,392 --> 00:47:46,263
Izugarri gustatzen zait 
sexu-bizitza, intimitatea, sexua.

671
00:47:46,730 --> 00:47:51,168
Egia ote da? Beharbada, hummusak
Viagra pastilla ordezkatuko du…

672
00:47:51,401 --> 00:47:53,937
…eta asmakizun berri bat 
sortuko da film honetan.

673
00:47:54,071 --> 00:47:55,138
Beharbada, auskalo.

674
00:47:55,439 --> 00:47:58,442
Viagraren ordez, 
hummusa jango dugu, 20 shekeletan.

675
00:47:58,609 --> 00:48:00,944
Viagrak 
50 eta 60 shekel inguru balio du.

676
00:48:01,645 --> 00:48:04,248
Ikertuko dugu.

677
00:48:05,916 --> 00:48:08,118
Maitaleak etortzen al zaizkizu?

678
00:48:08,151 --> 00:48:09,219
-Maitaleak?
-Maitaleak.

679
00:48:11,989 --> 00:48:14,291
Leku hau
ez da maitaleentzat.

680
00:48:14,324 --> 00:48:16,126
Kandelak eta ardoa
behar izaten dituzte. Eta guk ez…

681
00:48:16,226 --> 00:48:19,129
Aski da!
Ohetik atera gaitezen…

682
00:48:19,162 --> 00:48:22,900
…eta itzul gaitezen 
hummusaren gerrara. Nondik dator?

683
00:48:24,935 --> 00:48:27,471
Orain artean 
eremu minatu bat izan da…

684
00:48:27,504 --> 00:48:30,540
…politika, harrokeria eta aierua 
nahasian dituena.

685
00:48:31,575 --> 00:48:33,744
Hala ere,
erantzunak nahi ditut.

686
00:48:33,810 --> 00:48:37,281
Jesusek hummusa jan ote zuen
Azken Afarian?

687
00:48:37,714 --> 00:48:39,683
"Tahina gehiago behar du"

688
00:48:39,816 --> 00:48:41,685
"Limoi-zukurik ez"

689
00:48:41,818 --> 00:48:42,686
"Kumino gehiagorik ez"

690
00:48:43,020 --> 00:48:45,589
Moisesek 
garbantzuak jan ote zituen… 

691
00:48:45,589 --> 00:48:49,259
…bere herria Lur Agindura 
eraman bitartean?

692
00:48:51,561 --> 00:48:56,166
Nazio edo herri batek beretzat
erreklama al dezake hummusa?

693
00:48:58,468 --> 00:49:02,072
Meir Shalev israeldar 
nobelagile ospetsu bat da…

694
00:49:02,139 --> 00:49:05,542
…eta granada biblikoak 
jaurti ditu hummusaren gerran.

695
00:49:05,642 --> 00:49:09,012
Meirri izugarri gustatzen zaio
Testamentu Zaharra…

696
00:49:09,112 --> 00:49:11,682
…antzinako garaietako 
kronika gisa.

697
00:49:12,015 --> 00:49:16,186
Bibliak ez ditu profetak eta 
profeziak bakarrik deskribatzen…

698
00:49:16,320 --> 00:49:19,990
…jendearen eguneroko bizitza ere
deskribatzen du.

699
00:49:20,057 --> 00:49:23,327
Eguneroko janaria, 
eguneroko ohiturak.

700
00:49:23,393 --> 00:49:29,066
Eta hemen, Ruten Liburuan, 
badago moabdar neska baten ipuina.

701
00:49:29,399 --> 00:49:32,169
Judaren erreinura iritsi zen,
Belenera…

702
00:49:32,169 --> 00:49:36,707
…eta han Boaz zeritzan 
israeldar bat ezagutu zuen…

703
00:49:36,707 --> 00:49:39,076
…gari zelai handi bat zeukana.

704
00:49:39,176 --> 00:49:42,079
Eta, bazkalorduan…

705
00:49:42,145 --> 00:49:44,548
…honela dio, 
hebreeraz irakurtzeko gai banaiz…

706
00:49:46,850 --> 00:49:49,686
Bazkalorduan, 
zatoz guregana.

707
00:49:49,720 --> 00:49:53,357
Ogia jango duzu 
eta ogia "humitzean" bustiko duzu.

708
00:49:53,390 --> 00:49:57,160
"Humitz" horrek 
hummusa esan nahi duela diot nik.

709
00:49:58,228 --> 00:50:03,500
Maitasun erotikoko kontakizun 
polit bat, udaberrian, Belenen…

710
00:50:03,567 --> 00:50:08,338
…gizon heldu bat eta neska bat 
elkarrekin hummusa jaten soroan.

711
00:50:08,438 --> 00:50:11,675
Eta biharamunean
larrainean daude biak.

712
00:50:12,042 --> 00:50:13,677
Gero ezkondu egin ziren… 

713
00:50:13,677 --> 00:50:17,547
…eta David erregearen 
birraitona-birramona izan ziren. 

714
00:50:19,116 --> 00:50:20,751
Artikulu gisa
argitaratu nuen.

715
00:50:20,917 --> 00:50:25,756
Izenburua probokatzaile samarra 
zen: "Hummusa gurea da". 

716
00:50:26,223 --> 00:50:29,626
Meirren historia 
bolbora bezala zabaldu zen.

717
00:50:29,760 --> 00:50:36,066
Hor idatzita dagoenez, 
Rutek hummusa eman zion Boazi.

718
00:50:39,403 --> 00:50:41,872
Pita-ogia ere
aipatzen da.

719
00:50:41,938 --> 00:50:44,274
Beraz, hummusa
haiek baino lehenago zegoen han.

720
00:50:44,574 --> 00:50:46,777
Badakigu Biblia beste edozer baino 
lehenagokoa dela.

721
00:50:46,810 --> 00:50:49,079
Gu baino lehenagokoa ere bai.

722
00:50:49,446 --> 00:50:51,415
Jendeak
oso gogor erantzun zuen.

723
00:50:51,481 --> 00:50:55,252
Lehenik, 
eskuineko judu batzuk…

724
00:50:55,318 --> 00:50:56,720
…nire mireslerik handienak
bihurtu ziren.

725
00:50:56,753 --> 00:51:00,957
Berez, gorroto didate, 
Israelen ezkerrekoa omen naizelako.

726
00:51:00,991 --> 00:51:04,795
Bat-batean euskarri bat aurkitu 
zuten hummusaren nire teorian…

727
00:51:04,995 --> 00:51:09,232
…haien ustez hark frogatzen 
baitzuen lur hau gurea dela.

728
00:51:10,167 --> 00:51:14,938
Zuen arbasoak 
ardiekin basamortuan zebiltzanean…

729
00:51:15,072 --> 00:51:19,276
…gu hummusa jaten ari ginen 
Belenen. Horrelako zerbait.

730
00:51:19,476 --> 00:51:21,578
Hori froga bat da,
nire ustez.

731
00:51:21,678 --> 00:51:25,015
Ruten liburua 
Islama sortu aurretikakoa da.

732
00:51:25,816 --> 00:51:28,819
Eta Islama sortu aurretik…

733
00:51:28,819 --> 00:51:32,789
…herri horietako arabiar asko 
nomadak ziren.

734
00:51:32,956 --> 00:51:34,658
Ez zuten ezer asmatu.

735
00:51:36,860 --> 00:51:41,198
Eztabaida biblikoa 
bihurtu al da orain?

736
00:51:42,099 --> 00:51:44,768
Absurdoa da.

737
00:51:45,469 --> 00:51:47,771
Nola deitzen zioten horri?

738
00:51:47,938 --> 00:51:50,006
Garbantzua, 
garbantzu-babarruna?

739
00:51:50,340 --> 00:51:54,111
Hummus hitza
Biblian aipatzen da…

740
00:51:54,177 --> 00:51:58,615
…hebreerazko hitza ere badelako
eta garbantzuak aipatzen direlako.

741
00:52:01,017 --> 00:52:03,753
Londresen nago
Claudia Rodenekin hitz egiteko.

742
00:52:03,787 --> 00:52:07,290
Idazlea eta Ekialde Hurbileko
janarian aditua da.

743
00:52:07,991 --> 00:52:12,028
Claudiaren liburuek errezetak
eta historia biltzen dituzte…

744
00:52:12,195 --> 00:52:15,532
…eta elkarrekin ehuntzen ditu 
oroitzapenak eta zaporeak.

745
00:52:16,299 --> 00:52:19,936
Garbantzuak oso garrantzitsuak dira
eta hala izan dira beti.

746
00:52:19,970 --> 00:52:26,176
Antzinako Egipton, 
eta Palestinan eta Siria Handian…

747
00:52:26,343 --> 00:52:29,045
…garbantzuak dauzkaten
leku guztietan…

748
00:52:29,146 --> 00:52:34,184
…dietaren zatirik garrantzitsuena
izan dira garbantzuak…

749
00:52:34,284 --> 00:52:38,321
…jendea behartsua zelako.

750
00:52:38,388 --> 00:52:41,525
Nekazariak behartsuak ziren,
eta garbantzua nekazari jana da.

751
00:52:41,725 --> 00:52:44,861
Baina ez dut uste
Biblian badaukatenik…

752
00:52:44,895 --> 00:52:49,232
…tahina, baratxuri eta limoi
errezetarik. 

753
00:52:49,266 --> 00:52:53,003
Ez dut inolako interesik
gerra hau irabazteko.

754
00:52:53,069 --> 00:52:55,572
Berdin-berdin zait.

755
00:52:55,572 --> 00:52:59,276
Uste dut, hori bai, gaur hemen 
bizi diren palestinar gehienak…

756
00:52:59,276 --> 00:53:02,445
…garai biblikoetan hemen bizi ziren 
juduen ondorengoak direla.

757
00:53:02,445 --> 00:53:09,286
Ez dit axola, 
ezaugarri txar berak dauzkagulako…

758
00:53:09,352 --> 00:53:10,287
…anaiak izango gara, beraz.

759
00:53:11,321 --> 00:53:14,891
Ederki, garbantzuak 
garai biblikoetakoak dira.

760
00:53:14,958 --> 00:53:17,527
Noizkoa da, ordea,
hummusaren errezeta?

761
00:53:18,061 --> 00:53:24,234
XIX. edo XVIII. mendekoa baino
askoz zaharragoa izan behar du.

762
00:53:24,401 --> 00:53:27,137
Siriakoa izango da,
beharbada…

763
00:53:27,270 --> 00:53:34,477
…Siria baitzen antzinateko 
zibilizazio handienetako bat.

764
00:53:40,884 --> 00:53:43,153
Badakit, ordea, 
hummusaren historia…

765
00:53:43,153 --> 00:53:46,323
…gerrari eta konkistari
estu lotua dagoela.

766
00:53:50,594 --> 00:53:55,198
400 urtez Inperio Otomanoak 
Ekialde Hurbileko zati handi bat…

767
00:53:55,265 --> 00:53:59,135
…gobernartu zuen Konstantinopla, 
turkiar hiriburutik.

768
00:53:59,269 --> 00:54:02,472
Nazio-estatu modernoak 
eta beren hummus-gatazka…

769
00:54:02,639 --> 00:54:04,474
…duela gutxiko asmakizunak dira.

770
00:54:04,608 --> 00:54:09,579
Libano, 1943koa,
Siria eta Jordania, 1946koak…

771
00:54:09,679 --> 00:54:12,082
…eta Israel, 1948koa.

772
00:54:14,351 --> 00:54:17,687
Libanoarrak, palestinarrak 
eta jordaniarrak gauza bera dira. 

773
00:54:17,787 --> 00:54:19,689
Herrialde bakar bat zen.

774
00:54:20,690 --> 00:54:22,959
Baina kolonialismoak zatitu zuen,
hori da guztia.

775
00:54:23,026 --> 00:54:24,661
Baina herrialde bakarra da.

776
00:54:25,462 --> 00:54:28,465
Ez dut desberdintasunik ikusten
haien artean.

777
00:54:28,798 --> 00:54:31,968
Eta hori da egia.
Nazio bakarra da.

778
00:54:33,436 --> 00:54:36,006
Egun haietan 
oso erraza zen mugitzea…

779
00:54:36,039 --> 00:54:38,808
…dena inperio otomanoa zelako,
ez zegoen mugarik.

780
00:54:38,842 --> 00:54:41,711
Nonahi har zenezakeen bizilekua,
eta hori egiten zuen jendeak.

781
00:54:42,312 --> 00:54:46,816
Nire aitona-amonetatik hiru
Alepokoak ziren; Siriarrak, alegia…

782
00:54:47,017 --> 00:54:49,953
…eta bat Istanbulekoa, Turkiakoa.

783
00:54:50,186 --> 00:54:53,957
Eta siriartzat 
geneuzkan geure buruak.

784
00:54:54,190 --> 00:54:58,561
Judu komunitate handi bat 
Siriatik Egiptora joan zen…

785
00:54:58,728 --> 00:55:01,064
…eta bat egin zuen
egiptoar komunitatearekin.

786
00:55:01,164 --> 00:55:04,734
Juduek beti partekatu izan dituzte
bizi izan diren herrien kulturak. 

787
00:55:04,868 --> 00:55:07,570
Eta hummusa jaten genuen, 
bai horixe.

788
00:55:13,310 --> 00:55:17,480
Tel Aviveko nire lagun zahar bati 
deitzeko ordua da.

789
00:55:17,681 --> 00:55:20,850
Yosl Bergner artista,
jatorriz poloniarra.

790
00:55:21,084 --> 00:55:24,587
Israeldarrek hummusari dioten 
maitasunaz gehiago jakin nahian. 

791
00:55:25,255 --> 00:55:29,526
Hau hummusa txikitu aurreko
hummusa da.

792
00:55:34,331 --> 00:55:38,268
Yosleren estudioa leporaino beteta 
dago oroitzapenez, kontakizunez…

793
00:55:38,335 --> 00:55:40,236
…eta janariz.

794
00:55:41,071 --> 00:55:44,007
-Gaileta bat nahi duzu?
-Ez, mila esker.

795
00:55:46,142 --> 00:55:49,346
-Txokolatea nahi duzu?
-Hori, bai.

796
00:55:50,613 --> 00:55:52,349
Kafea nahi duzu?

797
00:55:53,350 --> 00:55:55,685
Bere belaunaldiko 
israeldar asko bezala…

798
00:55:55,852 --> 00:55:59,689
…Yosl hasiberria da hummusean
eta Ekialde Hurbileko janarian.

799
00:55:59,789 --> 00:56:01,191
Probatu nahi duzu?

800
00:56:01,224 --> 00:56:03,426
Polonian hazitako umea denez…

801
00:56:03,426 --> 00:56:07,397
…bere amaren sukaldean prestatutako 
antzinako yiddish janaria jan zuen.

802
00:56:07,564 --> 00:56:10,767
Janari judua "lokshen" zen.

803
00:56:10,800 --> 00:56:15,605
Lokshen espagetiak dira; espagetiak 
Marco Polok ekarri zituen.

804
00:56:15,739 --> 00:56:24,314
Marco Polo Txinara joan zen eta 
espagetiekin itzuli zen Italiara.

805
00:56:24,481 --> 00:56:27,150
Lokshen deitzen zaie yiddisheraz.

806
00:56:27,217 --> 00:56:29,786
Jaten zen guztia
lokshenekin jaten zen.

807
00:56:30,387 --> 00:56:33,456
"Yoich":
oilo salda lokshenekin.

808
00:56:33,456 --> 00:56:37,827
Polonian ere pobrezia handia 
zegoenean, baratxuri asko zegoen.

809
00:56:46,069 --> 00:56:51,441
Europako ekialdeko israeldarrak,
Yosl bezalako azkenaziak…

810
00:56:51,474 --> 00:56:53,910
…nola eta zergatik hasi ziren
hummusa jaten?

811
00:56:53,943 --> 00:56:56,980
Lokshenetik hummusera
belaunaldi gutxi batzuetan?

812
00:56:57,046 --> 00:56:59,082
Ez dago konbinazio hoberik.

813
00:57:00,650 --> 00:57:05,522
Imajina ezazu Israel
aro sionistaren hasieran.

814
00:57:05,655 --> 00:57:10,026
XIX. mende bukaeran 
eta XX. mende hasieran.

815
00:57:10,126 --> 00:57:14,798
Emigranteak Errusiatik, Poloniatik 
eta Europako ekialdetik zetozen.

816
00:57:14,931 --> 00:57:19,669
Eta antzinako judu janaria 
janez haziak ziren, noski.

817
00:57:19,669 --> 00:57:23,640
Yiddish janaria: "gefilte" arraina, 
gibel txikitua, oilasko zopa, etab.

818
00:57:24,307 --> 00:57:28,211
Beren antzinako janaria
ahaztu nahi zuten…

819
00:57:28,278 --> 00:57:32,649
…pertsekuzioa 
gogorarazten zielako…

820
00:57:32,682 --> 00:57:37,120
…eta sekula gehiago 
izan nahi ez zuten zerbait ere bai.

821
00:57:38,455 --> 00:57:42,025
Beste ezeren gainetik, 
hangoak izan nahi zuten…

822
00:57:42,192 --> 00:57:46,729
…Israelgo lurreko sustrai biblikoak 
berreskuratu nahi zituzten.

823
00:57:47,063 --> 00:57:51,067
Nekazariak izan nahi zuten, 
indartsu eta osasuntsu egon…

824
00:57:51,234 --> 00:57:54,070
…biltzen zutena jan…

825
00:57:54,137 --> 00:57:58,041
…eta ez zuten ezer jakin nahi
beren iragan ustelduarekin…

826
00:57:58,074 --> 00:58:01,644
…umiliazioz, mendekotasunez,
diasporaz egina baitzegoen.

827
00:58:01,711 --> 00:58:04,047
Eta hummusa 
horren baitan egongo zen.

828
00:58:04,180 --> 00:58:08,051
Uste dut oso ezaguna egin zela
Sei Eguneko Gerraren ondoren…

829
00:58:08,184 --> 00:58:11,754
…jendea Zisjordaniara eta Jerusalen 
Ekialdera joaten hasi baitzen.

830
00:58:11,888 --> 00:58:14,057
Hummusleku 
oso famatu batzuk zeuden han.

831
00:58:14,224 --> 00:58:20,096
Hummusa jateko jatetxe batera 
joatea oso kontu israeldarra da.

832
00:58:20,129 --> 00:58:23,867
Eta zenbat eta modu sinpleagoan
aurkeztua izan…

833
00:58:24,000 --> 00:58:26,803
…orduan eta 
benetakoagotzat dauka jendeak.

834
00:58:26,936 --> 00:58:30,840
Ez da jadanik 
estatu juduko janari soil bat.

835
00:58:30,874 --> 00:58:34,010
Hummusa erlijio nazional bat da.

836
00:58:34,110 --> 00:58:37,514
<i>Hummusa, hummusa,
emaiguzu azkar.</i> 

837
00:58:37,514 --> 00:58:40,583
<i>Busti ezazu, anaia,
arimarentzat da eta.</i>

838
00:58:40,750 --> 00:58:43,119
<i>"Yah salam, yah salam"…</i>

839
00:58:43,219 --> 00:58:47,090
<i>…hau da
munduko hummusik onena!</i>

840
00:58:52,962 --> 00:58:57,066
<i>Hummusa maitasunez prestatuz gero, 
bustialdi bakoitza festa hutsa da.</i>

841
00:58:57,100 --> 00:58:59,536
<i>"Tzabar" 
maitasunez egina dago.</i>

842
00:59:01,237 --> 00:59:05,308
1958.az gero, janari enpresek
hummusa sustatu eta saldu dute…

843
00:59:05,475 --> 00:59:07,911
…Israelgo plater nazional gisa.

844
00:59:08,144 --> 00:59:11,147
Milaka milioi shekeleko 
negozio bat da orain.

845
00:59:11,247 --> 00:59:14,918
Supermerkatuak 
hummus-produktuez gainezka daude.

846
00:59:22,926 --> 00:59:26,829
18 hummus mota dauzkagu.

847
00:59:27,163 --> 00:59:30,767
Hummusa pinaziekin, hummus lodia,
hummus ez hain lodia…

848
00:59:30,833 --> 00:59:35,438
…hummusa kuminoarekin, 
goian garbantzuak dituen hummusa…

849
00:59:35,572 --> 00:59:38,007
…behean garbantzuak dituen
hummusa…

850
00:59:38,241 --> 00:59:40,643
…250 g., 500 g. eta kilo bateko
hummus-poteak.

851
00:59:41,110 --> 00:59:44,814
Merkatua guztira,
entsalada eta hummusa barne…

852
00:59:45,181 --> 00:59:46,316
…800 milioi shekelekoa da. 

853
00:59:46,416 --> 00:59:49,852
Eta merkatuko %40 bat inguru 
guk daukagu.

854
00:59:49,886 --> 00:59:52,088
Israeldarrei 
izugarri gustatzen zaie hummusa…

855
00:59:52,221 --> 00:59:54,190
…eta hummusa 
oso gauza emozionala da.

856
00:59:57,293 --> 01:00:01,497
Palestinar gazteak okupazioaren 
aurka protestaka ari ziren artean…

857
01:00:02,599 --> 01:00:06,235
…Binyamin Netanyahu lehen ministroa
harropuztuta zebilen…

858
01:00:06,302 --> 01:00:08,338
…Israelgo hummusaren arrakastaz…

859
01:00:08,371 --> 01:00:11,541
…Washingtongo 
lobby Israelzalearen aurrean.

860
01:00:11,641 --> 01:00:14,844
Azken hamarraldian, 
Israelgo enpresek…

861
01:00:14,877 --> 01:00:19,515
…50.000 mila milioi dolarretik gora 
inbertitu dituzte Estatu Batuetan.

862
01:00:20,617 --> 01:00:26,723
Enpresa horietako bat janari 
fabrika bat eraikitzen ari da. 

863
01:00:26,823 --> 01:00:31,794
Horrek esan nahi du 
negozio gehiago, lanpostu gehiago…

864
01:00:31,828 --> 01:00:35,098
…eta, jakina, hummus gehiago!

865
01:00:35,365 --> 01:00:41,504
Konturatzen hasita nago kontua 
ez dela nork asmatu zuen hummusa. 

866
01:00:41,704 --> 01:00:45,008
Negozio handiko
gerra da hau.

867
01:00:45,041 --> 01:00:47,377
Negozio handi eta globalak!

868
01:00:48,311 --> 01:00:53,750
1995ean, hummusa 
5 milioi dolarreko industria bat zen.

869
01:00:53,816 --> 01:00:57,720
Orain 400 milioi dolarretik gora
saltzen ditu urtean.

870
01:00:58,021 --> 01:01:01,824
Estatu Batuak hummus gosez daude,
nonbait.

871
01:01:04,494 --> 01:01:06,496
Hummus eskaria Estatu Batuetan
igo ahala…

872
01:01:06,596 --> 01:01:12,001
…bi israeldar enpresak merkatuaren 
2/3 kontrolatzen dituzte.

873
01:01:12,135 --> 01:01:14,404
Strauss israeldar janari enpresa
erraldoiak…

874
01:01:14,404 --> 01:01:17,740
…Sabra Salads enpresa 
erosi zuen 2006an.

875
01:01:17,840 --> 01:01:21,778
Eta Osem-ek 
Tribe bereganatu zuen 2008an.

876
01:01:22,745 --> 01:01:26,115
Hasteko, gure Klasikoa. 
Ondo dago horrekin hastea…

877
01:01:26,282 --> 01:01:28,718
…gure oinarrizko produktuaren 
zaporea dastatzeko.

878
01:01:28,985 --> 01:01:30,787
-Tori.
-Mila esker.

879
01:01:33,790 --> 01:01:36,726
Ez naiz
hummus industrialaren oso zalea…

880
01:01:36,759 --> 01:01:39,862
…baina, ustekabean,
hau oso ona zegoen.

881
01:01:40,029 --> 01:01:43,032
Erabateko amerikar zaporeak dira,
baina hummusean.

882
01:01:43,099 --> 01:01:46,769
Eta zilantroa eta tximitxurria
dira haren osagaiak.

883
01:01:46,769 --> 01:01:51,974
Tximitxurriaren zaporea moda-modan
dago orain, errezeta guztietan.

884
01:01:52,075 --> 01:01:53,643
Estatubatuarrei 
izugarri gustatzen zaie zilantroa.

885
01:01:53,743 --> 01:01:57,113
Horrelakoa da estatubatuarrei
gustatzen zaien hummusa.

886
01:01:57,213 --> 01:02:00,416
Jendea gogobeterik eta osasuntsu
sentitzen da hummusa janez.

887
01:02:00,450 --> 01:02:02,585
Bezeroek etengabe esaten digutenez…

888
01:02:02,719 --> 01:02:05,788
…pote osoa jan dezakete, 
errudun sentitu gabe.

889
01:02:05,788 --> 01:02:07,123
Ia-ia janari perfektua da.

890
01:02:07,323 --> 01:02:13,062
Horko poltsa txurietatik ateratzen
dugu hummusa: garbantzuak.

891
01:02:13,062 --> 01:02:18,634
Horra gure poltsa garbantzu 
handiak, milaka kilokoak.

892
01:02:18,735 --> 01:02:20,136
Hori da gure prozesua.

893
01:02:20,336 --> 01:02:23,306
-Nongoak dira garbantzuak?
-Ezin dizut esan.

894
01:02:25,408 --> 01:02:28,111
Baina osagai batzuk
Israelgoak dira.

895
01:02:29,178 --> 01:02:32,682
Osem israeldar enpresak 
erosi egin gaitu…

896
01:02:32,682 --> 01:02:37,286
…eta ikerketa eta garapen 
zientifiko handia ekarri digute.

897
01:02:37,520 --> 01:02:40,423
Errefau minarekin 
nahasitako hummusa.

898
01:02:40,590 --> 01:02:45,495
Oker ez banago, 
Oprah-en programan atera zen.

899
01:02:45,828 --> 01:02:51,734
Ez dut uste hau Libanon, Israelen 
edo beste inon aurkituko duzunik.

900
01:02:51,801 --> 01:02:55,338
Baina estatubatuarrei zapore 
desberdinak gustatzen zaizkie.

901
01:02:55,805 --> 01:02:58,207
Merkatua 400 milioi dolarrekoa da.

902
01:02:58,341 --> 01:03:02,812
Eta gehitu, bikoiztu, egin da
azken bi urteotan, zorionez.

903
01:03:02,945 --> 01:03:06,215
Tribe Estatu Batuetako 
bigarren enpresa da…

904
01:03:06,215 --> 01:03:08,851
…eta "dena naturala" duen bakarra.

905
01:03:08,951 --> 01:03:13,222
Hummus "dena naturala", benetakoa, 
goxo-goxoa izaten segitu nahi dugu…

906
01:03:13,356 --> 01:03:16,692
…jendeak benetan gustukoa duena
eta aukeratuko duena.

907
01:03:28,738 --> 01:03:31,140
Hummusak Estatu Batuetan 
izan duen hazkundea…

908
01:03:31,207 --> 01:03:33,910
…ez da supermerkatuetara mugatzen.

909
01:03:34,644 --> 01:03:37,713
Israeldar estilo modernoko 
hummus taberna-kate batek…

910
01:03:37,713 --> 01:03:39,749
…leku bat ireki du 
duela gutxi New Yorken.

911
01:03:40,516 --> 01:03:45,588
"Hummus Place"k 2004an ireki zuen, 
7.enaren eta Bleekerren artean.

912
01:03:46,255 --> 01:03:48,224
Hummus Placeko hummusa da hau.

913
01:03:49,258 --> 01:03:51,594
New Yorkeko hummusa da hau.

914
01:03:53,029 --> 01:03:57,266
Israeldik ezagutzen dudan hainbat
errezeta eta plater ekarri dut.

915
01:03:57,366 --> 01:04:02,271
Zapore horrekin 
eta testura horrekin hazia naiz…

916
01:04:02,338 --> 01:04:06,442
…eta hori da
Hummus Placera ekarri dudana.

917
01:04:07,443 --> 01:04:13,549
Baina ez dugu israeldar banderarik 
edo musikarik sekula ipintzen.

918
01:04:13,683 --> 01:04:17,353
Kontua ez da Israel,
hummusa baizik.

919
01:04:18,187 --> 01:04:22,291
Nork lan egiten du zure sukaldean?
Zer nazionalitatekoak dira?

920
01:04:22,358 --> 01:04:25,261
Gehienak mexikarrak dira.

921
01:04:25,795 --> 01:04:32,935
Bai, sukaldean 
indarra mexikarrek dute.

922
01:04:43,312 --> 01:04:47,817
Israelgo hummusaren merkatu globala
nire supermerkaturaino iritsi da…

923
01:04:47,884 --> 01:04:51,087
…Australiako 
Bondi Beach urrunera.

924
01:04:51,821 --> 01:04:54,557
Honek itxura ona du.
Garbantzuak ditu.

925
01:04:56,158 --> 01:04:59,996
XXI. mendeko janari modakoa
bihurtu da…

926
01:05:00,062 --> 01:05:02,732
…eta nonahi egiten eta saltzen da.

927
01:05:02,999 --> 01:05:07,603
Supermerkatu guztiek dute
beren hummus marka.

928
01:05:08,404 --> 01:05:16,479
Erakustera noakizue nola aldatu den
hummusa herrialde honetan. 

929
01:05:16,846 --> 01:05:19,782
Hauek 
"Marks Spencer"ekoak dira.

930
01:05:19,949 --> 01:05:23,152
"Belar eta tipula-hazien saltsa"
jartzen du.

931
01:05:23,252 --> 01:05:29,592
Ikusten duzuenez, 
belar mota desberdinak ditu…

932
01:05:29,659 --> 01:05:32,929
…eta tomate puska batzuk. 

933
01:05:33,029 --> 01:05:34,096
Auskalo.

934
01:05:34,263 --> 01:05:40,002
Bangladesheko langileek Zipreko 
enpresa baterako egina ote da?

935
01:05:47,510 --> 01:05:50,646
Hona beraz zertara mugatua den
hummusaren gerra…

936
01:05:50,680 --> 01:05:57,320
…antzinako janari bibliko bat
plastikozko poteeetan sartzera.

937
01:05:58,521 --> 01:06:00,356
Merkatu gerra bat da.

938
01:06:02,458 --> 01:06:06,529
Hummusaren errezeta libanoarren 
jabetza intelektuala dela esanez…

939
01:06:06,662 --> 01:06:09,432
…Fadi Abboudek eta bere kideek
etekina atera nahi diote…

940
01:06:09,465 --> 01:06:13,235
…irabazi handiko 
nazioarteko merkatuari.

941
01:06:13,269 --> 01:06:20,142
Uste dugu hummusak mila milioi 
dolar sortzen dituela urtean.

942
01:06:20,876 --> 01:06:23,946
Fadiren ahotsa ozen entzuten da
hummusaren gerran.

943
01:06:24,146 --> 01:06:28,217
Baina Libanotik kanpo jende gutxik 
daki hummus-ekoizlea dela bera ere.

944
01:06:28,918 --> 01:06:31,754
Haren enpresa, Naas, 
Libanoko bakanetako bat da…

945
01:06:31,921 --> 01:06:34,223
…hummus freskoa ontziratzen duena.

946
01:06:39,195 --> 01:06:42,164
Baina janari freskoaren
libanoar teknologia…

947
01:06:42,164 --> 01:06:44,233
…haren lehiakide 
Israelenarekin konparatuta…

948
01:06:44,333 --> 01:06:47,603
…eskuz egina dela
esan daiteke.

949
01:06:53,709 --> 01:07:03,552
Gogor ari gara lanean libanoar 
errezetaren humusa esportatzeko.

950
01:07:04,854 --> 01:07:12,962
Hummusaren katilu tradizionalean 
ontziratututako munduko lehena da.

951
01:07:13,896 --> 01:07:16,899
Israelgo hummusak 
nazioartean izan duen arrakastak…

952
01:07:16,899 --> 01:07:19,769
…Estatu Batuetako haien adar
Sabra eta Tribe…

953
01:07:19,802 --> 01:07:23,172
…hummusaren gerrako lehen lerroan 
jarri ditu.

954
01:07:24,373 --> 01:07:28,077
Filadelfiara etorri naiz, 
anaien arteko maitasunaren hirira.

955
01:07:28,411 --> 01:07:31,647
Judu eta palestinar ekintzaileak
hemen biltzen dira…

956
01:07:31,781 --> 01:07:35,484
…Israelek Zisjordania 
okupatu izanaren kontra…

957
01:07:35,484 --> 01:07:37,053
…hummus-protesta bat egiteko.

958
01:07:37,153 --> 01:07:42,491
2005ean, nazioarteko auzitegiak
erabaki ondoren…

959
01:07:42,658 --> 01:07:46,262
…Harresi Bereizlea ilegala zela…

960
01:07:46,362 --> 01:07:51,133
…palestinar erakunde batzuek eskatu 
zioten nazioarteko komunitateari…

961
01:07:51,167 --> 01:07:55,571
…boikota eta zigorra 
ezar ziezaiola Israeli.

962
01:07:57,673 --> 01:07:59,742
Kanpaina bat egin nahi genuen… 

963
01:07:59,842 --> 01:08:08,818
…jendearen eguneroko bizitza 
eta Palestinako egoera lotzeko.

964
01:08:09,085 --> 01:08:13,489
Gehiegi pentsatu behar izan gabe,
ikerketa bat egin genuen…

965
01:08:13,522 --> 01:08:17,026
…eta Sabra eta Tribe markak hemen 
saltzen zirela jakin genuen.

966
01:08:17,059 --> 01:08:19,628
Zapore ona dute, nonbait, 
eta jendeak erosi egiten ditu. 

967
01:08:20,629 --> 01:08:22,665
Dendan sartu ginen.

968
01:08:23,132 --> 01:08:26,769
Erosketak egiten ari ginelakoan…

969
01:08:26,969 --> 01:08:29,505
…seinale berezi bat egin…

970
01:08:29,538 --> 01:08:31,774
…eta jendea biltzen hasi zen.

971
01:08:31,941 --> 01:08:33,776
Bi, hiru…!

972
01:08:33,943 --> 01:08:37,313
<i>Kaixo, laztana,
hitz egin dezagun.</i>

973
01:08:37,313 --> 01:08:41,350
<i>Erosketako zerrendan hau ikusi 
dizut, eta ez duzu, ba, jakingo.</i>

974
01:08:41,383 --> 01:08:45,321
<i>Ez duzu, ba, jakingo,
ez duzu, ba, jakingo.</i>

975
01:08:45,387 --> 01:08:49,825
<i>Ez erosi, ez erosi.
Ez erosi Sabra eta Tribe.</i>

976
01:08:49,825 --> 01:08:54,430
<i>Ez erosi
Israelen apartheideko salgairik.</i>

977
01:08:54,663 --> 01:08:59,568
"Flash dance" hura 
egin zuen jendea…

978
01:08:59,668 --> 01:09:02,705
YouTuben ikusi gabe neukan.

979
01:09:02,872 --> 01:09:05,374
Ez nekien zer esaten ari ziren.

980
01:09:05,407 --> 01:09:08,544
Ekintza hura 
kutsagarria izatea nahi zuten.

981
01:09:08,711 --> 01:09:13,082
<i>Aldatu erositakoa edo etxean egin,
uztazu dendan bakarrik…</i>

982
01:09:13,149 --> 01:09:15,551
<i>Sabrak eta Tribek
gerra-krimenak bultzatzen dituzte.</i>

983
01:09:15,718 --> 01:09:16,952
<i>Justizia Palestinan orain!</i>

984
01:09:18,087 --> 01:09:19,889
Jende horrek ez al du lanik?

985
01:09:20,389 --> 01:09:23,859
Zer ari dira 
egunez supermerkatuan?

986
01:09:23,893 --> 01:09:27,763
Bideo horretako jendea
terrorista ekonomikoak dira.

987
01:09:27,830 --> 01:09:32,334
"WNBA All Star"eko 
partida batean daudela dirudi.

988
01:09:32,368 --> 01:09:37,339
WNBA Estatu Batuetako 
emakumezko saskibaloi-liga da.

989
01:09:37,373 --> 01:09:39,441
Eta zale guztiak lesbianak dira.

990
01:09:39,508 --> 01:09:42,411
Eta talde horrek itxura hori du.

991
01:09:42,444 --> 01:09:43,946
Ile motza dute denek.

992
01:09:44,046 --> 01:09:48,651
<i>Ez erosi
Israelgo apartheiden salgairik.</i>

993
01:09:52,621 --> 01:09:55,391
Boikotak oso eragin gutxi izan du
gugan…

994
01:09:55,558 --> 01:09:59,728
…bai kontsumoaren aldetik
eta bai negozioaren aldetik.

995
01:09:59,762 --> 01:10:03,199
Hori da galdera horri erantzuteko
modurik errazena.

996
01:10:03,265 --> 01:10:05,134
Ez du eragin handirik izan gugan.

997
01:10:05,367 --> 01:10:10,206
Salmenta horien irabaziei esker… 

998
01:10:10,206 --> 01:10:13,542
…Israelgo gobernuak 
Palestina okupatzen du…

999
01:10:13,542 --> 01:10:19,448
…eta giza eskubideak zapaltzen 
dizkio palestinar herriari.

1000
01:10:19,548 --> 01:10:22,785
Egiaren borrokalaria naiz.

1001
01:10:22,785 --> 01:10:28,958
Eta egiak zerikusia baldin badu
hummusarekin, Ekialde Hurbilarekin…

1002
01:10:29,124 --> 01:10:33,062
…edo Islamak 
Mendebaldea mehatxatzearekin…

1003
01:10:33,128 --> 01:10:35,197
…orduan borrokalari gisa
aritu beharra daukat.

1004
01:10:38,734 --> 01:10:40,836
Hirugarren mailakoentzat.

1005
01:10:44,540 --> 01:10:48,310
Nire ustez, hummusa
mikrokosmos bat da…

1006
01:10:48,477 --> 01:10:54,483
…eta eztabaida eta gatazka
luze bat ispilatzen du…

1007
01:10:54,516 --> 01:10:57,753
…eta hor juduak eta Israel
erdi-erdian aurkitzen dira…

1008
01:10:57,853 --> 01:11:01,824
…musulmanen eta libanoarren
eskuetan, batik bat.

1009
01:11:01,824 --> 01:11:06,195
Israel oso kementsua da eta gogor 
borrokatzen da Ekialde Hurbilean…

1010
01:11:06,362 --> 01:11:12,167
…Mendebaleko kultura, demokrazia
eta zibilizazioaren alde. 

1011
01:11:13,669 --> 01:11:16,438
Zorionez, 
historia ez da hemen geratzen…

1012
01:11:16,538 --> 01:11:19,608
…Jerusalem Pizzan, 
Michiganen.

1013
01:11:19,708 --> 01:11:21,944
Jerusalen zaharrera 
noa berriz ere.

1014
01:11:22,111 --> 01:11:26,448
Bidaia azkar bat da,
munduaren bira soil bat.

1015
01:11:30,819 --> 01:11:34,890
Hummusaren gerrak 
auzi handi batzuk plazaratu ditu.

1016
01:11:35,724 --> 01:11:38,727
Historia korapilatsua eta elkarri 
dioten ezinikusia gorabehera…

1017
01:11:38,761 --> 01:11:42,498
…bi aldeetako jendea
berdina da, funtsean.

1018
01:11:43,766 --> 01:11:46,902
Familia eta janaria dauzkate
beren bizitzen erdian…

1019
01:11:47,469 --> 01:11:50,739
…eta hummusa ere bai, 
noski.

1020
01:11:50,839 --> 01:11:53,842
Oso goxoa dago.
Proba ezazu.

1021
01:11:55,511 --> 01:11:58,647
Eroa izango naiz,
inozoa izango naiz…

1022
01:11:58,647 --> 01:12:00,649
…baina hummusa
maitasunaren janaria baldin bada…

1023
01:12:00,649 --> 01:12:03,385
…izan ote daiteke
bakearen janaria?

1024
01:12:12,394 --> 01:12:15,164
Egunen batean, 
"Insha'Allah"…

1025
01:12:15,197 --> 01:12:18,000
…Jainkoak nahi badu,
bakearen janaria izango da.

1026
01:12:18,033 --> 01:12:20,269
Hummus-jaialdi handi bat
egongo da.

1027
01:12:20,336 --> 01:12:23,939
Eta egunen batean jakingo dugu
nork egiten duen hummusik onena.

1028
01:12:24,006 --> 01:12:25,441
Eta hummusik onenak
irabaz dezala.

1029
01:12:25,507 --> 01:12:29,411
Juduen eta arabiarren kultura da.

1030
01:12:29,478 --> 01:12:33,749
Elkarrekin jaten dute. Norbaitekin 
jatean, lehoiak bezalakoa zara.

1031
01:12:33,916 --> 01:12:35,751
Elkarrekin jaten dutenean, 
talde bat dira.

1032
01:12:36,218 --> 01:12:38,954
Elkarrekin jaten ez badute,
borrokan hasten dira.

1033
01:12:41,423 --> 01:12:44,026
Eta elkarrekin jaten dutenean,
irribarre egiten dute.

1034
01:12:44,093 --> 01:12:46,228
Ez dago arazorik.
Ez dago mugarik.

1035
01:12:46,261 --> 01:12:49,965
Bakearen gure ikuspegia…

1036
01:12:50,032 --> 01:12:52,901
…Damaskon hummusa jatea da.

1037
01:12:53,369 --> 01:13:01,810
Haiek Damaskon jango dute hummusa,
guk dantza egingo dugu Tel Aviven.

1038
01:13:03,078 --> 01:13:08,083
Sukaldaritzan oso iaioak 
ez direnez, dantza aukeratu dut.

1039
01:13:08,283 --> 01:13:12,054
Ekar ezazu 
nire izena nahi duen libanoarra.

1040
01:13:12,121 --> 01:13:13,789
Datorrela, 
atsegin handia izango da!

1041
01:13:15,424 --> 01:13:19,928
Horixe behar dugu hummusa egiteko
eta gerran ez aritzeko. 

1042
01:13:20,162 --> 01:13:24,400
Hau litzateke
gure azken nahia:

1043
01:13:24,666 --> 01:13:29,138
Jendea adiskidetzea
eta herri honetan bakea nagusitzea.

1044
01:13:29,671 --> 01:13:33,142
Herri honetatik kanpo
palestinarrik dagoen artean…

1045
01:13:33,275 --> 01:13:36,178
…eta gerrak dauden artean, 
jendeak ez du sekula elkar hartuko.

1046
01:13:36,512 --> 01:13:39,181
Hau da guretzat garrantzitsuena:

1047
01:13:39,314 --> 01:13:42,284
…denak mahai berera esertzea
eta bakea nagusitzea.

1048
01:13:43,318 --> 01:13:46,355
Bakea, maitasuna eta hummusa!

1049
01:13:49,958 --> 01:13:53,395
Bondiko australiar eta hummusaren
biktimaren maitasun-bizitzak…

1050
01:13:53,429 --> 01:13:56,298
…"bukaera zoriontsua" du, azkenik.

1051
01:13:56,965 --> 01:14:00,803
Rosa, portugaldarra,
hummuszale amorratua.

1052
01:14:04,306 --> 01:14:06,675
Bai, ogia!

1053
01:14:10,145 --> 01:14:14,149
Beraz, hummusa norena den galderari
erantzun hau ematen diot nik:

1054
01:14:14,316 --> 01:14:15,884
Nirea da.

1055
01:14:16,051 --> 01:14:20,722
Eta, baita ere, hummusa prestatu, 
jan eta gozatzen duenarena. 

1056
01:14:20,856 --> 01:14:22,124
"Bon appétit".

1057
01:15:03,398 --> 01:15:05,734
ITZULPENA - AZPITITULUAK:
Jon Muñoz