1
00:00:47,013 --> 00:00:49,449
Jendeak 
zergatik eskalatzen ditu paretak?

2
00:00:49,482 --> 00:00:50,984
Oso galdera ona da.

3
00:00:53,286 --> 00:00:58,691
Erotuta gaudelako!
Beste arrazoirik ez dago.

4
00:01:05,498 --> 00:01:09,736
Justifikatu ezina delako da, 
niretzat, ederra eskalada.

5
00:01:09,836 --> 00:01:13,239
Ez du baliagarria izan nahi.

6
00:01:15,842 --> 00:01:22,082
Batzuek igotzeko premia dugu,
ezezagunerantz pausoz-pauso joanez.

7
00:01:22,115 --> 00:01:27,020
Izate osoa esperientzia horretan
jarria duzu. 

8
00:01:27,387 --> 00:01:30,390
Mugimenduzko meditazioa da.

9
00:01:34,327 --> 00:01:38,131
Zeure buruaren kontzientziaz
erabat jabetuta zaude… 

10
00:01:39,199 --> 00:01:43,369
…eta beti horrela 
ibiliko zinatekeela sentitzen duzu.

11
00:01:43,470 --> 00:01:48,541
Eskalatzailea bazara eta 
grabitatearen atzetik bazabiltza…

12
00:01:48,808 --> 00:01:51,978
…Yosemitera joan beharra daukazu,
erromes.

13
00:01:53,980 --> 00:01:55,515
Hau da lekua.

14
00:01:55,515 --> 00:01:56,983
Yosemite bakarra dago.

15
00:01:56,983 --> 00:01:58,051
Probalekua.

16
00:01:58,118 --> 00:01:59,119
Unibertsoaren erdigunea.

17
00:01:59,152 --> 00:02:01,221
Arrokako eskaladaren Meka.

18
00:02:02,188 --> 00:02:05,458
Hemen hasi zen dena.

19
00:02:07,894 --> 00:02:10,864
Arrokako eskaladaren historia
pareta hauetan idatzi zen. 

20
00:02:10,864 --> 00:02:11,831
Leinu bat da.

21
00:02:11,831 --> 00:02:14,667
Erraldoien sorbaldetan egoteko 
etortzen gara denok haranera. 

22
00:02:14,701 --> 00:02:17,670
Gure buruak eta kirol hau 
bultzatzera, eta ahal dena ikustera.

23
00:02:20,840 --> 00:02:23,910
Ero kuadrilla bat da,
erokeriak egiten.

24
00:02:23,943 --> 00:02:25,879
Beren marka utzi nahian.

25
00:02:26,212 --> 00:02:27,580
Eta eredu berriak jartzen.

26
00:02:27,680 --> 00:02:31,784
Mugak gainditzea 
eta "status quo"a haserrearaztea.

27
00:02:32,051 --> 00:02:33,786
Ertz-ertzean bizi den jendea.

28
00:02:34,020 --> 00:02:36,589
Arraroak,
narratsak, txoroak.

29
00:02:36,589 --> 00:02:38,725
Bilatzaileak, bisionarioak.

30
00:02:38,958 --> 00:02:40,293
Jende bitxia.

31
00:02:40,293 --> 00:02:41,794
Bizimodu zital horretan. 

32
00:02:41,794 --> 00:02:43,363
Legearengandik ihesi.

33
00:02:43,396 --> 00:02:46,566
Eta gure ametsen atzetik
indar osoz.

34
00:02:46,633 --> 00:02:50,703
Bizimodu aparta da 
Yosemiteko Haraneko hau! 

35
00:02:54,607 --> 00:02:56,009
HARANEKO
MATXINADA

36
00:02:56,009 --> 00:03:00,046
Yosemiteko arrokako eskaladaren 
iraultza

37
00:03:11,224 --> 00:03:13,960
Yosemiteko arrokako eskaladaren
iraultza…

38
00:03:14,127 --> 00:03:19,332
…1950ean adinez nagusi izan zen
belaunaldiarekin hasi zen.

39
00:03:20,066 --> 00:03:24,671
Baina Estatu Batuetan ez zegoen
garai hartan abenturazaletasunik. 

40
00:03:25,805 --> 00:03:29,943
Aldirietako familia-bizitza
hobetsi zuen jendeak.

41
00:03:30,610 --> 00:03:33,279
II. Mundu Gerraren ondorengo 
urteetan… 

42
00:03:33,279 --> 00:03:37,217
…nazioa errutina seguru eta eroso 
batera egokitu zen.

43
00:03:37,250 --> 00:03:41,821
Belar ondo moztuarekin 
eta modako etxetresnekin goxo-goxo. 

44
00:03:42,622 --> 00:03:44,791
1950etako amerikar amets ergela!

45
00:03:44,824 --> 00:03:47,427
Ezkondu egin behar zenuen, 
berehala umeak izan…

46
00:03:47,427 --> 00:03:48,695
…garbigailu bat erosi.

47
00:03:48,795 --> 00:03:50,964
<i>Horra zer plater distiratsuak!

48
00:03:50,997 --> 00:03:53,566
…batere gatzik gabeko garaia.

49
00:03:53,766 --> 00:03:58,037
Estatubatuar gehienek nahiago zuten 
segurtasuna eta erosotasuna. 

50
00:03:58,071 --> 00:04:01,975
Abenturarako senak
ez zuen irtenbiderik.

51
00:04:02,542 --> 00:04:05,144
Baina aldaketa garaia ere
izan zen.

52
00:04:06,479 --> 00:04:12,151
Kalifornian, beatnik mugimenduak,
Jack Kerouac idazlea buru zuela…

53
00:04:12,185 --> 00:04:14,854
…gazte jendeari dei egin zion
konformismoari uko egin…

54
00:04:14,887 --> 00:04:17,090
…eta bestelako bizimodu batzuk
esploratzeko.

55
00:04:20,393 --> 00:04:23,997
Asko kafeetan eta jazz-klubetan 
biltzen ziren.

56
00:04:24,464 --> 00:04:27,166
Beste batzuk hondartzara 
joaten ziren, olatuetara.

57
00:04:27,700 --> 00:04:33,539
Kerouacken motxilaren iraultzak 
abenturazale gutxi batzuk akuilatu…

58
00:04:33,640 --> 00:04:36,075
"Motxilaren iraultzaren ikuspen bat 
izan dut"

59
00:04:36,075 --> 00:04:39,912
…eta mendira jo zuten, arrokako 
eskaladaren mundua aurkitzera.

60
00:04:41,147 --> 00:04:46,786
San Franciscoko eta Los Angelesko 
aldirietako harkaitzetan hasi zen.

61
00:04:47,053 --> 00:04:52,392
Stoney Point-en lehenengoz eskalatu 
nuenean, pentsatu nuen: "Aparta!"

62
00:04:53,760 --> 00:04:57,964
Arrisku eta gar hura. 

63
00:04:57,997 --> 00:05:00,833
Adrenalina hark 
harrapatu egin gintuen.

64
00:05:07,740 --> 00:05:11,878
Mendizaletasunean trebatzeko modu 
bat zen orduan arrokako eskalada…

65
00:05:11,911 --> 00:05:14,747
…eta oso ikuspegi kontserbadorez
begiratzen zitzaion segurtasunari. 

66
00:05:14,781 --> 00:05:17,150
Zahar jendeak bere arauak zituen:

67
00:05:17,183 --> 00:05:20,219
Ezin zen leku jakin batzuetan 
eskalatu, liderra izan gabe.

68
00:05:20,253 --> 00:05:22,822
Baina guk ondo pasa nahi genuen 
eta esaten genien: "Pikutara!"

69
00:05:26,492 --> 00:05:29,829
Tenis-zapatillekin 
hasi ginen denok.

70
00:05:30,697 --> 00:05:32,932
Sokak lapurtzen genizkion 
telefono-enpresari.

71
00:05:33,533 --> 00:05:36,602
Ez geneukan arnesik;
soka gerri bueltan, eta kitto.

72
00:05:38,905 --> 00:05:41,674
Nortasuna eraikitzen genuen.

73
00:05:43,343 --> 00:05:45,578
Gazte errebelde horien eskutik…

74
00:05:45,712 --> 00:05:49,148
…eskalatzea abentura-kirol berria 
bihurtu zen. 

75
00:05:49,248 --> 00:05:54,454
Desafio egiten zien
grabitateari eta zentzuari.

76
00:06:00,393 --> 00:06:05,665
Eskalatzeak bizitzan falta genuen 
intentsitatea ematen zigun…

77
00:06:05,698 --> 00:06:08,267
…garai hartako kulturari ere
oro har falta zitzaiona. 

78
00:06:08,368 --> 00:06:12,872
Kontrakulturako kirola zen 
eta ertz-ertzean egotea on-ona zen. 

79
00:06:13,272 --> 00:06:17,110
Lehen igoeren eta arroka birjinen 
bila, eskalatzaileek…

80
00:06:17,143 --> 00:06:20,813
…gero eta sakonago esploratu 
zituzten Kaliforniako mendiak.

81
00:06:21,214 --> 00:06:24,283
"San Franciscotik 
320 kilometro ekialdera…

82
00:06:24,283 --> 00:06:27,687
…munduko ikuspegirik 
ederrenetako bat dago".

83
00:06:33,092 --> 00:06:36,696
…harik eta
Yosemiten lurreratu ziren arte.

84
00:06:38,831 --> 00:06:46,606
I. URREZKO AROA
1955-1970

85
00:06:51,711 --> 00:06:57,049
Yosemite Parke Nazionala 25 km.ko
haran luze baten erdian dago…

86
00:06:57,116 --> 00:07:01,687
…glaziarrek tankeratutako 
arroka bertikaleko hormez mugatua. 

87
00:07:01,754 --> 00:07:04,157
Granito ederra kilometroka…

88
00:07:04,757 --> 00:07:07,493
…izugarri leuna eta malkartsua.

89
00:07:07,493 --> 00:07:08,861
Ia-ia sinestun bihurtu ninduen.

90
00:07:08,861 --> 00:07:11,297
Jainko bat egon behar du,
hori egiteko gai dena. 

91
00:07:11,731 --> 00:07:16,669
Abenturan bizitzeko
leku bat zen hura.

92
00:07:16,836 --> 00:07:20,006
Yosemiteko Haranean bildutako 
eskalatzaile taldeak…

93
00:07:20,006 --> 00:07:25,578
…irarria utziko zuen bere izena
horma horien historian.

94
00:07:25,678 --> 00:07:27,547
Royal Robbins.

95
00:07:29,048 --> 00:07:30,783
Yvon Chouinard.

96
00:07:31,617 --> 00:07:33,519
Tom Frost.

97
00:07:33,820 --> 00:07:37,323
Steve Roper eta Chuck Pratt.

98
00:07:37,323 --> 00:07:40,560
Gogorrak ginen: 
eskalatzaile talde grinatsu bat…

99
00:07:40,560 --> 00:07:43,329
…maila igotzen eta beren buruak
akuilatzen ahalegindua. 

100
00:07:43,329 --> 00:07:48,634
Goi abentura zen
aireko bibrazio nagusia.

101
00:07:52,071 --> 00:07:57,210
1950 arte, Jhon Salathe zen 
haraneko eskalatzaile nagusia.

102
00:07:57,243 --> 00:08:00,980
Suitzar xelebre hark 
soroetan bilatzen zuen jatekoa.

103
00:08:00,980 --> 00:08:04,817
Hark egin zituen Yosemiteko 
hormetako lehen eskalada handiak.

104
00:08:04,817 --> 00:08:09,055
Haranera heldu ginenean, John 
Salathe zen Yosemiteko erregea. 

105
00:08:09,355 --> 00:08:14,727
Irudimenez eta ausart eskalatzen 
zuen, eta imitatu egin nahi genion.

106
00:08:15,828 --> 00:08:20,533
Yosemiteko eskalatzaile berri
haien bide-erakuslea izan zen.

107
00:08:20,900 --> 00:08:25,404
Pitoi izeneko metalezko ziriak 
erabiltzen zituen arrakaletan gora…

108
00:08:25,404 --> 00:08:28,074
…eta hormetan gorako 
ibilbideak prestatzen zituen.

109
00:08:28,174 --> 00:08:30,176
Potroak ondo jarrita goraino!

110
00:08:33,212 --> 00:08:35,781
Ilargira joango balitz bezala.

111
00:08:42,522 --> 00:08:46,792
Bizia eskalatzeari eskaintzea 
ez zen beste inon existitzen.

112
00:08:46,893 --> 00:08:50,229
Helburu bat dugu: 
gogor eskalatu, bide onak urratu.

113
00:08:50,229 --> 00:08:53,432
Eskalatzen bakarrik zara zu zeu, 
eta antzeko txorakeriak. 

114
00:08:56,002 --> 00:08:59,939
Inork ez genuen inoiz lanik espero.

115
00:09:01,807 --> 00:09:04,777
Arloteak ginen, gehienbat.

116
00:09:04,911 --> 00:09:08,581
Betiko eskalatuko genuen, 
eta kitto.

117
00:09:16,923 --> 00:09:21,060
Camp 4 zen eskaladako giro 
gero eta ezagunagoaren epizentroa. 

118
00:09:21,060 --> 00:09:25,464
Haran barreneko leku itzaltsu hura
Sherwood Baso moduko bat izan zen…

119
00:09:25,498 --> 00:09:29,235
…mendizale zoriontsu haientzat.

120
00:09:36,175 --> 00:09:38,744
Camp 4n bizitzeko, 
dirua irabazi ordez…

121
00:09:38,744 --> 00:09:41,480
…gastuak murriztu behar ziren.

122
00:09:41,581 --> 00:09:43,849
Jende normala ez zen horrela bizi.

123
00:09:48,421 --> 00:09:51,757
Uda batean, poto akastunak 
saltzen zituen denda batera joan…

124
00:09:51,791 --> 00:09:53,926
…eta katu-janeko 
poto akastun pila erosi nuen.

125
00:09:54,594 --> 00:09:56,262
Huraxe jaten genuen.

126
00:09:59,432 --> 00:10:01,867
Erabateko zikinkerian bizi ginen.

127
00:10:04,003 --> 00:10:10,142
Camp 4ko bizimodua antisistema 
eta kontrakulturala bihurtu zen.

128
00:10:10,376 --> 00:10:14,947
Jarrera-iraultza bat zegoen 
garai hartan gure gizartean. 

129
00:10:17,383 --> 00:10:21,287
Eskalatzea 
horren adierazpide bat zen.

130
00:10:25,992 --> 00:10:27,994
Basatiak ginen, arruntak…

131
00:10:29,061 --> 00:10:30,896
…eta asko edaten genuen.

132
00:10:31,030 --> 00:10:32,798
Eta emakumeen atzetik 
ibiltzen ginen…

133
00:10:32,798 --> 00:10:35,568
…arrakasta handirik gabe, izan ere.

134
00:10:39,639 --> 00:10:43,643
Camp 4ko bakanal beatnikak 
ez zuen inolaz ere zerikusirik…

135
00:10:43,643 --> 00:10:46,879
…Yosemiteko Parke Nazionaleko
balioekin.

136
00:10:48,514 --> 00:10:51,317
Yosemite 
turistentzako parke bat zen…

137
00:10:51,317 --> 00:10:56,555
…aldirietako jendeak naturaz goza 
zezan, erosotasuna galdu gabe.

138
00:10:56,656 --> 00:11:01,293
<i>Gazteak eta zaharrak liluratuta 
dauzka ur-jauzi honen edertasunak.

139
00:11:02,028 --> 00:11:04,563
<i>O! Begira gure izozkiari!

140
00:11:04,830 --> 00:11:09,135
Turistei ez zitzaien gustatzen gure 
hizkera zakarra eta gure zalaparta.

141
00:11:09,335 --> 00:11:12,038
Denak mozkortuta eta zalapartaka.

142
00:11:12,405 --> 00:11:15,841
Baten-batek esaten zigun: 
"Hitz egizue baxuago".

143
00:11:15,841 --> 00:11:18,044
"Iraingarria da 
nire familiarentzat".

144
00:11:18,844 --> 00:11:21,614
Basozainak etorri, 
eta festa zapuzten ziguten.

145
00:11:21,847 --> 00:11:23,049
Gorroto genion autoritateari.

146
00:11:24,517 --> 00:11:26,318
Gorroto diot oraindik ere
autoritateari.

147
00:11:27,353 --> 00:11:31,123
Eskalatzea ez zen garai hartan
jarduera errespetagarri bat.

148
00:11:31,223 --> 00:11:32,992
Bidelapurren jarduera zen.

149
00:11:36,562 --> 00:11:41,467
Ez zitzaien gustatzen jende arraro,
narras eta anormal hark…

150
00:11:41,467 --> 00:11:46,439
…beren instalazioak erabiltzea 
eta jende zintzoari traba egitea. 

151
00:11:50,609 --> 00:11:53,145
Ahwahnee hotelean
lan egiten nuen.

152
00:11:53,746 --> 00:11:57,717
Yosemiteko zuzendaritza
oso kontserbadorea zen.

153
00:11:57,750 --> 00:12:00,119
Eskalatzaileak oso ezagunak ziren…

154
00:12:00,119 --> 00:12:01,821
…hotelean sartu eta jendearen 
plateretik jaten zutelako.

155
00:12:03,756 --> 00:12:06,492
Nik ez nuen eskalatzaileekin 
harremanik izan behar.

156
00:12:06,559 --> 00:12:09,328
Lana galduko genuela
esaten ziguten…

157
00:12:09,328 --> 00:12:12,965
…eta hura, beraz, 
interesgarriagoa zen.

158
00:12:15,634 --> 00:12:20,172
Camp 4ra joan nintzen lehen aldian
festa bat zegoen basoan. 

159
00:12:21,273 --> 00:12:24,443
Eskalatzaile bat neukan
aurrez aurre eserita.

160
00:12:24,510 --> 00:12:29,315
Begiratu zidan, eta hau esan:
"Oso emakume ederra zara". 

161
00:12:30,149 --> 00:12:34,987
Pentsatu nuen: "Indar handiko 
pertsona behar du izan honek".

162
00:12:35,121 --> 00:12:38,591
Gizon hura Royal Robbins zen.

163
00:12:39,425 --> 00:12:41,627
Eskaladako mitoa izango zena.

164
00:12:41,694 --> 00:12:45,564
Gaur arte, eskalatzailetzat daukat 
nik neure burua, lehenik eta behin. 

165
00:12:45,631 --> 00:12:49,702
Arrokan egoteak 
zeharo betetzen nau.

166
00:12:51,137 --> 00:12:53,539
Eskaladaren inguruan zegoen dena.

167
00:12:53,606 --> 00:12:54,907
Hura zen bere bizitza.

168
00:12:54,940 --> 00:12:56,275
Ez zeukan besterik buruan.

169
00:12:56,642 --> 00:12:58,811
Royal oso leihakorra zen
denekin.

170
00:12:59,178 --> 00:13:01,547
Robbins motibazioz betea zegoen.

171
00:13:01,614 --> 00:13:05,184
Kideen errespetua irabazteko, 
apustua igo behar zenuen. 

172
00:13:05,351 --> 00:13:10,055
Egina zegoena baino hobeto 
egin nahi nuen nik zerbait. 

173
00:13:10,055 --> 00:13:13,793
Eskaladaren historiako funtsezko 
une batean agertu zen Robbins…

174
00:13:13,793 --> 00:13:15,795
…Camp 4ko lider gisa.

175
00:13:16,061 --> 00:13:19,198
Tresneriak eboluzionatu egin zuen,
teknikak ere bai.

176
00:13:19,198 --> 00:13:22,735
Arrokako eskalatzaileak 
helduaroan zeuden eta gai ziren…

177
00:13:22,735 --> 00:13:25,137
…kirolaren erronkei aurre egiteko.

178
00:13:25,137 --> 00:13:28,707
Baina erronka handiak 
egin gabe zeuden oraindik.

179
00:13:28,808 --> 00:13:33,512
Berak artean igotakoak baino horma 
handi eta maldatsuago batean…

180
00:13:33,546 --> 00:13:35,948
…jarri zituen Robbinsek begiak.

181
00:13:37,049 --> 00:13:40,686
Half Domeren 
ipar medenbaldeko aldea.

182
00:13:41,987 --> 00:13:45,691
Hori izango da munduan 
argazki gehien atera zaiona. 

183
00:13:45,691 --> 00:13:49,195
Trinkoa eta beldurgarria.

184
00:13:49,361 --> 00:13:51,764
Arroka-eskalada
arrunt bat baino…

185
00:13:51,797 --> 00:13:55,501
…600 metrotik gorako 
formazio ikoniko hark…

186
00:13:55,501 --> 00:13:59,939
…bertikaltasunean gorako 
espedizio bat eskatzen zuen.

187
00:14:00,039 --> 00:14:05,644
600 metroko horma bat igotzeko, 
hainbat egun behar dituzu. 

188
00:14:05,744 --> 00:14:09,882
Inork ez zekien ba ote zeukan
trebetasun eta ekipamendu nahikoa…

189
00:14:09,915 --> 00:14:11,650
…horman hainbeste denbora 
bizirik irauteko. 

190
00:14:11,717 --> 00:14:14,386
Handia zen, 
beldurgarria zen.

191
00:14:14,386 --> 00:14:16,989
Half Domeren alde hark
hau esaten zigun:

192
00:14:17,022 --> 00:14:19,124
"Proba nazazue,
ausartzen bazarete".

193
00:14:19,959 --> 00:14:21,727
Udaberriko goiz batean…

194
00:14:21,727 --> 00:14:26,799
…tresneria mordo bat eta 
hiru laguneko taldea bildu zituen…

195
00:14:26,866 --> 00:14:30,836
…Half Domen 
historia egiteko prest. 

196
00:14:36,075 --> 00:14:40,412
Taldea arrakala-lerro batean gora 
igo zen…

197
00:14:41,213 --> 00:14:44,583
…pitoiak sartu ahala,
poliki mugituz…

198
00:14:46,785 --> 00:14:49,321
…eta tresneria eta ura garraiatuz.

199
00:14:52,858 --> 00:14:56,428
Paretari lotuta 
pasatzen zituzten gauak…

200
00:14:58,330 --> 00:15:02,601
…eta egunak, berriz, 
gero eta gorago eskalatuz…

201
00:15:03,269 --> 00:15:06,639
…lurrera itzultzea
ezinezkoa izan zen arte…

202
00:15:07,339 --> 00:15:11,210
…eta handik irteteko modu bakarra 
gailurrera iristea izan zen arte.

203
00:15:16,982 --> 00:15:21,220
Ezezaguna den zerbaitetan 
murgiltze-ekintza handia izan zen.

204
00:15:21,287 --> 00:15:24,790
Misterio bat argitzea
bezalako zerbait.

205
00:15:30,129 --> 00:15:33,866
Mundu desberdin batean sartu ginela 
sentitu genuen orduan. 

206
00:15:33,866 --> 00:15:36,001
Hura mundu bertikala zen.

207
00:15:36,535 --> 00:15:39,405
Half Dome igotzeko 5 egunek 
zailtasun-eredu berri bat… 

208
00:15:39,405 --> 00:15:43,042
…jarri zuten eta 
Robbinen estatusa sendotu zuten…

209
00:15:43,075 --> 00:15:45,911
…Estatu Batuetako eskalatzaileen 
lehen ikono gisa.

210
00:15:47,513 --> 00:15:49,114
Royal aipatzen baduzu…

211
00:15:49,114 --> 00:15:50,950
…a zer izen bitxia,
Royal Robbins…

212
00:15:50,950 --> 00:15:52,785
…hura erregea zen, demontre!

213
00:15:53,018 --> 00:15:55,054
Irudika ezazue 
intelektual beatnik bat…

214
00:15:55,054 --> 00:15:57,156
…klasikoen irakurle amorratua…

215
00:15:57,289 --> 00:15:59,525
…oso gizon serioa eta formala…

216
00:15:59,959 --> 00:16:02,995
…eta zeharo erabakita zeukan
bere buruari frogatu behar ziola…

217
00:16:03,062 --> 00:16:04,596
…Yosemiteko 
eskalatzaile handi bat zela.

218
00:16:04,697 --> 00:16:08,801
Lehena izan nahi duzu,
onena izan nahi duzu.

219
00:16:09,702 --> 00:16:10,936
Normala da.

220
00:16:11,470 --> 00:16:15,140
Baina bazegoen beste gizon bat
Royalekin lehian…

221
00:16:15,174 --> 00:16:17,910
…horma handien errege titulua
eskuratzeko.

222
00:16:19,044 --> 00:16:22,581
Warren Harding, 
errepide-neurtzaile maltzurra…

223
00:16:22,581 --> 00:16:24,683
…aintza-goseak zegoen bera ere.

224
00:16:26,585 --> 00:16:29,688
Amak lehendakari baten izena 
jarri zion…

225
00:16:29,722 --> 00:16:32,758
…baina 30 urterekin 
amaren etxean bizi zen…

226
00:16:32,825 --> 00:16:36,095
…asko edaten zuen,
eta biharamunak sendatzeko…

227
00:16:36,095 --> 00:16:39,098
…eskalatzearen adrenalina
baliatzen zuen. 

228
00:16:39,999 --> 00:16:43,869
Harding irudikatu, eta eraikuntzako 
langile bat datorkizu burura…

229
00:16:43,869 --> 00:16:46,038
…zurrutarekin arazo larri bat
zeukana. 

230
00:16:48,007 --> 00:16:50,743
Emakumezale amorratua…

231
00:16:50,876 --> 00:16:52,678
…lasterketako autoen zalea…

232
00:16:52,811 --> 00:16:54,913
…eta ume baten 
umore-sena zeukana.

233
00:16:56,749 --> 00:16:58,450
Oso nortasun desberdina
geneukan.

234
00:16:58,450 --> 00:17:01,620
Elkarren kontrako nortasuna zuten.

235
00:17:03,288 --> 00:17:06,191
Royal Robbinsen eta
Warren Hardingen arteko talka…

236
00:17:06,225 --> 00:17:08,961
…eskalatzaileen tradizioko 
titanen arteko talka da.

237
00:17:09,028 --> 00:17:11,630
Biak luzaroan ibiliak ziren 
Half Domeren irrikaz…

238
00:17:11,730 --> 00:17:14,266
…eta Robbinsek 
lehenengo igoera lortu zuenean…

239
00:17:14,266 --> 00:17:18,637
…Yosemiteko malkar handiago batera
jo zuen Hardingek.

240
00:17:22,841 --> 00:17:25,144
Hartu 
Empire State Building.

241
00:17:25,144 --> 00:17:30,315
Hiru aldiz gainjarri eta 
Yosemiteko hormarik handiena duzu.

242
00:17:30,783 --> 00:17:35,254
Half Dome baino 300 metro goragoa,
El Cap-ek ihes egiten zion…

243
00:17:35,254 --> 00:17:37,489
…Royal Robbinsen 
irudimenari berari.

244
00:17:37,489 --> 00:17:40,793
El Capitan ezinezkoa zen.
Denok genekien hori.

245
00:17:40,893 --> 00:17:42,227
Ez zitzaigun
burutik pasa ere egiten.

246
00:17:42,628 --> 00:17:44,229
Izugarria da.

247
00:17:44,263 --> 00:17:46,632
Bizi osoa pasatu dezakezu han.

248
00:17:46,732 --> 00:17:50,069
El Cap absurdoaren erreinua zen.
Futurista zen.

249
00:17:50,569 --> 00:17:52,104
Hardingentzat ez, ordea.

250
00:17:53,439 --> 00:17:56,942
Hardingentzat, hura zen Royalen 
balentria gainditzeko era bakarra.

251
00:17:57,342 --> 00:18:02,514
Erdiko tarte batean zeharreko bidea 
aukeratu zuen: El Cap Nose.

252
00:18:02,581 --> 00:18:05,017
Nose han irtena ageri da,
zoragarria da.

253
00:18:05,284 --> 00:18:08,153
Hardingek gazte liluratuen 
talde bat bildu zuen…

254
00:18:08,353 --> 00:18:12,191
…eta proiektu hartan abiatu zen;
ingeniaritza-proiektu bat, batetik:

255
00:18:12,257 --> 00:18:16,829
Milaka metro soka, 
atoiak tresneria garraiatzeko.

256
00:18:16,829 --> 00:18:18,831
Eta orgia gastronomiko bat zen,
bestetik.

257
00:18:18,864 --> 00:18:22,301
Era askotako janaria, ardoa 
eta brandya eraman zuen. 

258
00:18:22,601 --> 00:18:25,204
Bere amak indioilar bat erre zigun.

259
00:18:25,938 --> 00:18:30,375
Gora igo genuen gurdian, eta Esker 
Emate bazkaria ertzean egin genuen.

260
00:18:31,743 --> 00:18:34,446
Ia igoaldi guztiak bultzada batean 
egiten ziren.

261
00:18:34,446 --> 00:18:35,714
Behetik gora.

262
00:18:35,948 --> 00:18:37,883
Hardingek beste era batera
ikusten zuen hura. 

263
00:18:38,050 --> 00:18:41,820
Igo ahala, soka finkoak 
uzten zituzten paretan…

264
00:18:41,854 --> 00:18:44,356
…eta horri esker 
hornizioa igotzen zuten…

265
00:18:44,356 --> 00:18:47,860
…eta lurrera jaisten ziren 
suspertzeko eta lasaitzeko. 

266
00:18:50,796 --> 00:18:54,933
Eta berriz igotzen ziren, 
sokak goraxeago igotzeko. 

267
00:18:57,402 --> 00:19:01,840
Mendia taldean setiatze modu bat 
da hori.

268
00:19:03,509 --> 00:19:07,079
Hilabeteak joan, hilabeteak etorri,
urtebete ere igaro zen…

269
00:19:07,079 --> 00:19:10,048
…eta Hardingen taldea
nazkatuta zegoen.

270
00:19:10,182 --> 00:19:12,851
Une jakin batean, 
hura luzeegia egin zitzaigun.

271
00:19:13,252 --> 00:19:14,820
Gehiegi da. Ahaztu ezazu!

272
00:19:15,020 --> 00:19:16,421
Zer arraio ari naiz
ni hemen?

273
00:19:16,421 --> 00:19:18,924
Han igarotako denbora guztia
gorrotatu nuen.

274
00:19:20,592 --> 00:19:21,860
Ezin nuen arriskua jasan.

275
00:19:23,996 --> 00:19:25,831
Taldekideak hura uzteko 
zorian zeuzkala…

276
00:19:26,098 --> 00:19:28,867
…Warren Hardingek eutsi egin zion.

277
00:19:29,034 --> 00:19:32,938
Azkenean, ia bi urtez mendian 
gora eta behera ibili ondoren…

278
00:19:33,005 --> 00:19:36,542
…Hardingek
El Capitaneko gailurra iritsi zuen.

279
00:19:37,242 --> 00:19:39,411
Ene! 
El Capitan eskalagarria da. 

280
00:19:39,878 --> 00:19:44,917
Estatu Batuen historiako 
bakarkako eskalatzerik handiena.

281
00:19:47,352 --> 00:19:50,222
Harding El Capeko gailurrean 
zegoenean…

282
00:19:51,356 --> 00:19:55,694
…Royal Robbinsen lehiarako sena
esnatu egin zen…

283
00:19:55,727 --> 00:19:58,263
…eta bien arteko tentsioa
gauzatu egin zen.

284
00:19:58,864 --> 00:20:02,601
Half Domeren ondoren, 
Harding Nosera igo izana…

285
00:20:02,601 --> 00:20:06,438
…mugimendu bikaina izan zen 
Yosemiteko xake-taulan.

286
00:20:06,471 --> 00:20:08,874
Eta mugimendu onenak 
egiten dituenak irabaziko du. 

287
00:20:09,374 --> 00:20:12,477
Royalen erantzuna: 
lau laguneko talde bat hartu…

288
00:20:12,544 --> 00:20:14,546
…Nosera zuzenean igotzeko.

289
00:20:17,883 --> 00:20:20,886
Soka finkorik, ez;
gorabeherarik, ez…

290
00:20:21,053 --> 00:20:24,122
…lehen igoaldian 18 hilabete
behar izan zituen igoera…

291
00:20:24,156 --> 00:20:26,758
…astebeten errepikatu zuten.

292
00:20:27,092 --> 00:20:30,596
Royal liderra zen berriz ere.

293
00:20:37,636 --> 00:20:42,774
1960ko urteetan, Estatu Batuak
espazioa esploratzen ari zirenean…

294
00:20:42,941 --> 00:20:46,144
…eta eskubide zibilen mugimendua
justizia eskatzen ari zenean…

295
00:20:46,178 --> 00:20:51,650
…Royal Robbins Yosemiteko arrokako 
eskaladaren abangoardian zegoen. 

296
00:20:51,817 --> 00:20:55,921
Nose igo ondoren, Royalek El Capeko
beste bide bat begiz jo zuen:

297
00:20:55,921 --> 00:21:00,759
Salathe pareta, ezin esanezko 
moduan trinkoa eta misteriotsua…

298
00:21:00,792 --> 00:21:04,096
…eta gaur egun igoera hori 
errepikatzen duen edonork…

299
00:21:04,096 --> 00:21:07,299
…sekulako miresmena dio
Royal Robbinsi.

300
00:21:07,432 --> 00:21:11,036
1960ko urteen amaieran, El Capeko
bide guztiak igoak zituen…

301
00:21:11,036 --> 00:21:13,305
…eta hiru bide berri ireki zituen
Half Domen. 

302
00:21:13,305 --> 00:21:15,707
Berarekin eskalatu behar bazenuen…

303
00:21:15,774 --> 00:21:18,977
…ziur egongo zinen 
gailurreraino iritsiko zinela.

304
00:21:19,044 --> 00:21:21,613
Ez dut uste 
inoiz atzera egin zuenik.

305
00:21:21,680 --> 00:21:27,653
Hormaz-horma, Yosemiteko 
Urrezko Aroko erregea bihurtu zen. 

306
00:21:28,920 --> 00:21:31,990
Igoera izugarri mordo bat 
egin ondoren…

307
00:21:31,990 --> 00:21:37,362
…Royal Robbins eskaladako filosofia 
ausart bat tankeratzen hasi zen. 

308
00:21:38,664 --> 00:21:44,069
Robbinsentzat, eskalatzea saio 
goren eta ia espiritual bat zen…

309
00:21:44,202 --> 00:21:48,206
…eta, beraz, modurik aratzenean 
egin beharrekoa. 

310
00:21:48,206 --> 00:21:50,208
Gailurrera iristea ez da ezer.

311
00:21:50,509 --> 00:21:52,544
Hori egiteko modua
den-dena da.

312
00:21:56,648 --> 00:21:59,818
Robbins 
estiloaren fanatiko bat zen.

313
00:22:00,185 --> 00:22:01,753
Gora nola iritsi,
hori da garrantzitsuena.

314
00:22:02,187 --> 00:22:06,892
John Salatheren eredu ausart 
eta independentean oinarriturik…

315
00:22:07,225 --> 00:22:10,195
…Robbinsek eta bere taldeak 
arau multzo bat sortu zuten…

316
00:22:10,228 --> 00:22:13,365
…Yosemiteko paretak eskalatzeko.

317
00:22:14,232 --> 00:22:18,103
Robbinsek kritikatu egiten zituen
Hardingen Noseko taktikak:

318
00:22:18,170 --> 00:22:21,573
Paretan gora eta behera ibiltzeko
soka finkoak erabiltzea, adibidez.

319
00:22:21,740 --> 00:22:25,210
Eskalatzen hasi, segitu, eta 
gailurrera igo. Hori da abentura.

320
00:22:25,210 --> 00:22:30,115
Ez zaio ziurtasunik eman behar, 
zilbor-heste moduko soka finkoekin.

321
00:22:30,582 --> 00:22:35,454
Bereziki gaitzesten zuen Hardingen
torloju hedagarriekiko zaletasuna…

322
00:22:36,254 --> 00:22:41,326
…euskarri finko horiek arroka tarte 
lauak eskalatzeko ipintzen baitira.

323
00:22:41,960 --> 00:22:46,064
Nahi duzun lekuan torloju bat jarri 
ezkero, gailurrera helduko zara.

324
00:22:46,098 --> 00:22:49,434
Ez nuke onartuko
norbaitek kendu egin nahi izatea…

325
00:22:49,468 --> 00:22:53,271
…nork bere buruarekiko borrokatik 
eskalatzeak duen parte hori. 

326
00:22:53,405 --> 00:22:58,110
Royalek idatzi zituen besteok 
jokatzen genuen jokoaren arauak.

327
00:22:59,411 --> 00:23:04,583
Inori ez zitzaion bururatuko 
Robbinsen estiloan ez eskalatzea… 

328
00:23:04,883 --> 00:23:08,019
…Warren Hardingi izan ezik, jakina.

329
00:23:08,220 --> 00:23:11,590
Hardingek tabernan 
filosofatzen zuen gehienbat.

330
00:23:11,923 --> 00:23:15,293
Hardingek bere zerrendatik 
ezabatzen zituen eskalada zailak…

331
00:23:15,293 --> 00:23:17,462
…Robbinsen arau liburuari
jaramonik egin gabe…

332
00:23:17,562 --> 00:23:20,298
Harding 
torlojuak nonahi jartzen ari zen.

333
00:23:20,432 --> 00:23:22,534
…eta absurdoaren 
zentzu finez. 

334
00:23:22,968 --> 00:23:26,772
Fartsa handitzat 
deskribatzen zituen eskaladak.

335
00:23:26,905 --> 00:23:28,273
Zeharo barregarria.

336
00:23:28,407 --> 00:23:31,543
Nire eskalada bakoitza fartsa bat 
da, beraz, zergatik ez ondo pasa?

337
00:23:32,944 --> 00:23:36,648
Lower Sierrako Janaren, Edanaren 
eta Fartsaren Elkartea sortu zuen…

338
00:23:36,681 --> 00:23:40,152
…jatunkerian
eta alferkerian aritzeko.

339
00:23:41,620 --> 00:23:46,358
Eskaladari buruzko ideia gorenen
aurkako erreakzio bat zen hura. 

340
00:23:46,458 --> 00:23:50,862
Robbins pertsona serioegitzat
deskribatzen zuen Hardingek…

341
00:23:50,962 --> 00:23:57,402
…eta Robbinsen jendeari 
"Haraneko Kristauak" deitzen zien.

342
00:23:58,637 --> 00:24:04,676
Haraneko Kristauak espero du denek 
berak bezala eskalatuko dutela.

343
00:24:04,676 --> 00:24:07,679
Ea hura mingarria zitzaidan?
Bai.

344
00:24:07,712 --> 00:24:10,949
Isekaz esana zegoen.

345
00:24:12,350 --> 00:24:17,255
Royalentzat, oso mingarria izan 
behar zuen ero arrunt hura ikustea… 

346
00:24:17,289 --> 00:24:20,926
…berak sortu nahi zuen mundu ederra 
hondatzen. 

347
00:24:21,226 --> 00:24:27,632
Hardingentzat, buru koadratu 
arauzale hura eta bere akolitoak…

348
00:24:27,666 --> 00:24:29,701
…ezin ikusi izango zioten elkarri.

349
00:24:29,734 --> 00:24:33,805
O, bai, ezin zuten elkar jasan.

350
00:24:36,241 --> 00:24:40,378
Hamar urtez liskarrean eta 
norgehiagoka ibili ondoren…

351
00:24:40,378 --> 00:24:46,918
…Robbinsen eta bere aurkari 
Hardingen arteko azken borroka… 

352
00:24:46,985 --> 00:24:48,386
…1970ean gertatu zen.

353
00:24:48,520 --> 00:24:53,391
Robbins zen han jaun eta jabea, 
igoera izugarriak etengabe eginez.

354
00:24:55,093 --> 00:24:57,863
Harding irrikatzen zegoen El Capen
beste bide handi bat igotzeko. 

355
00:24:57,863 --> 00:24:59,865
Hardingek begiz jo zuen…

356
00:24:59,865 --> 00:25:03,969
…Robbinsek igo ez zuen 
El Capitaneko tarte bakarra.

357
00:25:04,536 --> 00:25:09,708
El Capitaneko tarte handi 
eskalatu gabe bakarra.

358
00:25:09,774 --> 00:25:12,377
Goizean goizeko argiaren pareta…

359
00:25:12,511 --> 00:25:14,746
…edo Dawn Wall.

360
00:25:14,880 --> 00:25:17,182
Baina Yosemiteko 
filosofo nagusiarentzat…

361
00:25:17,182 --> 00:25:19,718
…Dawn Wall mugetatik kanpo zegoen.

362
00:25:19,718 --> 00:25:23,522
Garbiegia zirudien, 
torloju gehiegi beharko ziren. 

363
00:25:24,055 --> 00:25:27,359
Hardingek esan zuen: "Kaka putza!
Nire modura egingo dut". 

364
00:25:27,425 --> 00:25:29,227
"Inork ez dit esango zer egin".

365
00:25:29,294 --> 00:25:34,299
Eta zaku bete torloju bizkarrean, 
Hardingek Dawn Walli eraso zion.

366
00:25:35,967 --> 00:25:38,904
Mundu guztia zoruan zain zegoen 
artean…

367
00:25:38,904 --> 00:25:42,741
…Harding torloju bat bestearen 
atzetik jartzen ari zen…

368
00:25:43,074 --> 00:25:46,444
…El Capen zehar 
torlojuekin marra bat marraztuz.

369
00:25:49,814 --> 00:25:55,153
Hori anatema hutsa izan zen Royalen 
sentiberatasun estetikoarentzat.

370
00:25:55,253 --> 00:25:57,989
Desilusio handia hartu nuen, 
baina hau pentsatu nuen:

371
00:25:58,023 --> 00:26:00,458
"Zer espero daiteke 
Warrenengandik?"

372
00:26:00,458 --> 00:26:04,329
Baina, oraingoan, Hardingek 
Robbinsen arauetako bat bete zuen:

373
00:26:04,396 --> 00:26:06,865
Ez zuen lurrari lotutako
soka finkorik erabili…

374
00:26:06,965 --> 00:26:12,537
…eta bultzada bakarrean igo zuen 
horma, Dean Caldwellekin batera. 

375
00:26:13,238 --> 00:26:17,142
Warren zoratzen zegoen ahalik 
eta arinena igotzeko asmoarekin…

376
00:26:17,175 --> 00:26:20,345
…eta igoera guztia
bultzada bakarrean egitearekin.

377
00:26:20,712 --> 00:26:24,182
12 egunetan egitea
espero zuten.

378
00:26:24,349 --> 00:26:28,019
Baina bigarren astearen amaieran,
erdian baizik ez zeuden…

379
00:26:28,086 --> 00:26:30,755
…eta jan-edana 
gutxitzen ari zitzaien.

380
00:26:32,157 --> 00:26:35,627
Ekaitza-hodeiak biltzen hasi ziren.

381
00:26:37,996 --> 00:26:41,132
"Ekaitza hasi arte eutsiko diogu"
pentsatu genuen.

382
00:26:42,167 --> 00:26:44,536
Eta brandy botila bat ireki genuen.

383
00:26:46,137 --> 00:26:49,641
Ez ginen konturatu 
zer ekaitz puska zetorkigun. 

384
00:26:54,846 --> 00:26:58,350
Kezka areagotu egin zen
haraneko zoruan.

385
00:26:58,450 --> 00:27:01,686
Harrapatuta egongo dira,
ez baitira mugitu. 

386
00:27:02,721 --> 00:27:04,856
Parke Zerbitzua urduri jarri zen…

387
00:27:04,889 --> 00:27:09,861
…eta erreskate bat prestatzea 
erabaki zuten.

388
00:27:11,563 --> 00:27:13,398
Erreskatea eskatu zuten? Ez.

389
00:27:13,632 --> 00:27:16,668
Erretiratzea ez zitzaigun 
bururatu ere egin. 

390
00:27:17,535 --> 00:27:19,904
Gailurrera iristea zen
gure asmo bakarra.

391
00:27:22,907 --> 00:27:25,010
Baina erreskatea 
martxan jarri zuten…

392
00:27:25,010 --> 00:27:28,046
…paretan zeuden bi eskalatzaileen
baimena gabe. 

393
00:27:28,046 --> 00:27:31,716
Harding oihuka hasi zen: 
"Zoazte infernura, ospa!"

394
00:27:32,150 --> 00:27:33,418
"Ez dugu erreskaterik nahi".

395
00:27:33,551 --> 00:27:36,521
Warrenek eta nik botila ardo bat
bukatu, eta gudu-plana egin genuen.

396
00:27:36,521 --> 00:27:38,590
Haiekin borrokatuko ginen,
etortzen baziren.

397
00:27:39,024 --> 00:27:41,826
Poto bat bota zuten behera, 
eta mezu bat zeukan barruan:

398
00:27:41,926 --> 00:27:47,298
"Ez dugu erreskatea nahi, ez dago 
justifikatuta, ez dugu onartuko".

399
00:27:47,799 --> 00:27:49,534
Horrek gelditu zuen erreskatea.

400
00:27:53,438 --> 00:27:55,073
Hedabideei 
izugarri gustatu zitzaien hura.

401
00:27:55,106 --> 00:27:58,276
<i>Bi eskalatzaile,
Warren Harding eta Dean Caldwell.

402
00:27:58,476 --> 00:28:00,612
<i>Mendiko paretarik malkartsuena
eskalatzen ari ziren…

403
00:28:00,712 --> 00:28:03,782
<i>…uko egiten zioten helikopteroari…

404
00:28:04,049 --> 00:28:07,519
Hardingen ama ekarri zuten, 
paretaren azpian baitzegoen…

405
00:28:07,552 --> 00:28:13,525
…eta hark esan zuen: "Warniek 
bolada luzea darama etxetik kanpo".

406
00:28:16,561 --> 00:28:20,065
Paretan 28 egun pasatu 
eta errekorra hautsi ondoren…

407
00:28:20,065 --> 00:28:23,268
…Hardingek azken bultzada
egin zuen gailurreraino.

408
00:28:23,468 --> 00:28:25,804
Gutako askok uste zuen 
ez zuela lortuko…

409
00:28:26,037 --> 00:28:27,906
…baina erabakitasun osoz ari zen.

410
00:28:28,339 --> 00:28:30,475
Yosemiteko burdinezko gizona.

411
00:28:30,542 --> 00:28:32,177
Royalek berak ere 
ez zukeen hori egingo. 

412
00:28:40,552 --> 00:28:45,857
El Capitaneko gailurrean zain
sekulako ikuskizuna zeukaten.

413
00:28:49,394 --> 00:28:52,230
Kazetari armada oso bat zegoen han.

414
00:28:53,264 --> 00:28:56,868
Beatles Ingalaterrara lehen aldiz 
iritsi zirela zirudien. 

415
00:28:57,302 --> 00:28:59,738
Zergatik 
eskalatzen dituzue mendiak?

416
00:29:01,172 --> 00:29:03,508
Erotuta gaudelako.

417
00:29:04,142 --> 00:29:06,244
Ez dago beste arrazoirik.

418
00:29:06,678 --> 00:29:09,881
Harding Estatu Batuetako 
eskalatzaile ospetsuena izan zen.

419
00:29:10,582 --> 00:29:17,021
<i>900 metro eskalatu dituzte eta gaur
Caldwell eta Harding gurekin daude.

420
00:29:17,188 --> 00:29:21,860
<i>Zer zioen erreskatatzaileei 
bidali zenien oharrak?

421
00:29:21,960 --> 00:29:26,397
<i>Ez duzu hizkera hori
ordu honetan entzun nahiko. 

422
00:29:28,032 --> 00:29:31,369
Harding ospeaz gozatzen 
ari zen bitartean…

423
00:29:32,303 --> 00:29:35,507
…Camp 4n, Robbins sutan zegoen.

424
00:29:35,540 --> 00:29:39,043
Royal Robbinsi
jasanezina iruditzen zaio hori.

425
00:29:39,043 --> 00:29:42,480
Nire ustez, Harding ez zen 
gauzak zuzen egiten ari. 

426
00:29:42,514 --> 00:29:44,282
Suminduta zegoen 
torloju kopuruagatik.

427
00:29:44,382 --> 00:29:47,185
300 bat torloju jarri zituzten.

428
00:29:47,185 --> 00:29:51,189
Bi aukera nituen: 
zerbait egin edo isilik egon.

429
00:29:51,289 --> 00:29:53,024
Ekitea erabaki nuen.

430
00:29:54,626 --> 00:29:59,230
Dawn Wall gora abiatu zen Royal,
zizel batekin…

431
00:30:02,267 --> 00:30:06,938
…Yosemiteko paiasatik torloju 
guztiak kentzeko erabakitasunez.

432
00:30:07,071 --> 00:30:09,974
Lehenengo torlojuan gelditu,
eta atera egin zuen. 

433
00:30:15,013 --> 00:30:17,315
Hurrengoan gelditu, 
eta hura ere atera.

434
00:30:17,515 --> 00:30:19,250
Esan nion: 
"Royal, zer ari zara?"

435
00:30:19,284 --> 00:30:21,553
Berak: "Torlojuak kentzen, 
hori da jokoaren izena". 

436
00:30:22,187 --> 00:30:24,422
Royal izugarrizko adierazpena 
egiten saiatzen ari zen. 

437
00:30:24,489 --> 00:30:27,192
Harding, hobe duzu
horrela berriz ez izorratzea…

438
00:30:27,225 --> 00:30:30,929
…biharamunean joan, eta torloju 
puta guztiak kenduko baititut.

439
00:30:31,896 --> 00:30:35,667
Ongiaz eta gaizkiaz 
Royalek zuen usteak…

440
00:30:35,834 --> 00:30:39,470
…ekintza suntsitzaile 
eta garratz bat eragin zuen. 

441
00:30:42,540 --> 00:30:44,676
Baina gauza interesgarri bat
gertatu zen.

442
00:30:44,676 --> 00:30:48,780
Royal ez zen artean goregi igo…

443
00:30:48,847 --> 00:30:55,220
…eta igoeraren edertasun handiak
zeharo aztoratuta utzi zuen. 

444
00:30:55,220 --> 00:30:58,957
Dawn Walleko goialdeetan, 
Robbins konturatu zen…

445
00:30:59,023 --> 00:31:02,627
…Warren Harding ez zela 
torlojuez bakarrik baliatu.

446
00:31:02,694 --> 00:31:05,196
Eskalada ausarta eta sortzailea 
zen hura.

447
00:31:05,630 --> 00:31:10,702
"Bide hau nik uste baino 
askoz zailagoa da", esan zuen.

448
00:31:10,768 --> 00:31:14,372
Muga-mugaraino joana nintzen 
haren aztarnen atzetik…

449
00:31:14,372 --> 00:31:21,946
…eta miretsita utzi ninduen
haren jakinduria mailak. 

450
00:31:22,347 --> 00:31:26,084
Warren Harding inspirazio maila 
handian ari zen eskalatzen. 

451
00:31:26,117 --> 00:31:29,254
"Honek ez du zentzurik, 
hau ez dago ondo" pentsatu nuen. 

452
00:31:29,520 --> 00:31:32,290
Orduan utzi nion 
torlojuak ateratzeari.

453
00:31:32,290 --> 00:31:35,693
Eskalatzen jarraitzea eta gainerako 
torlojuak han uztea erabaki nuen. 

454
00:31:40,298 --> 00:31:45,236
Royalentzat oso zaila zen umila 
izatea, baina azkenean umildu zen.

455
00:31:45,670 --> 00:31:49,073
Berarentzat Dawn Wall 
bihurgune bat izan zela uste dut. 

456
00:31:50,308 --> 00:31:56,147
Kosta egiten zait onartzea, 
baina nire erreakzioaren zati bat…

457
00:31:56,180 --> 00:31:59,250
…ospe guztia Hardingentzat zelako
izan zen. 

458
00:31:59,250 --> 00:32:01,920
Eta nik ere merezi nuela
uste nuen.

459
00:32:02,020 --> 00:32:07,792
Kontu pertsonal bat izango zen.
Ego kontu bat. 

460
00:32:12,830 --> 00:32:15,733
Dawn Walleko ego-talka hartan
bidesari bat ordaindu zuten…

461
00:32:15,767 --> 00:32:18,836
…bi gladiatore zahartu haiek.

462
00:32:18,937 --> 00:32:25,243
Bietatik inork ez zuen berriz bide 
nagusirik eskalatuko Yosemiten.

463
00:32:26,611 --> 00:32:28,046
Biek eskalada utzi zuten.

464
00:32:28,046 --> 00:32:33,718
Han bukatu zen
14 urteko aurkakotasuna.

465
00:32:34,953 --> 00:32:40,291
Robbinsek eta Liz emazteak kirol 
arropa enpresa bat sortu zuten. 

466
00:32:40,658 --> 00:32:44,662
Bitartean, Hardingek amarekin 
portxean pasatzen zituen egunak…

467
00:32:44,862 --> 00:32:46,564
…edaria eskuan beti.

468
00:32:46,898 --> 00:32:50,835
Gogoratzen nola egoten ginen Dawn 
Wallen eta El Capen, Yosemiten?

469
00:32:50,835 --> 00:32:53,638
-Bai.
-Eta aberatsa eta ospetsua naiz.

470
00:32:53,671 --> 00:32:55,840
Nor da aberatsa?

471
00:33:07,585 --> 00:33:10,388
Yosemiteko Urrezko Aroa
amaitzen ari zenean…

472
00:33:12,457 --> 00:33:16,794
…Estatu Batuetako haustura
kulturala handitzen ari zen. 

473
00:33:17,028 --> 00:33:21,866
1970eko hamarraldi hasieraz ari 
gara: Jimmy Hendrix eta Watergate…

474
00:33:22,100 --> 00:33:26,571
…Vietnamgo jarioa, 
eta jendea ez zegoen pozik.

475
00:33:27,605 --> 00:33:29,774
Ez zegoen helduleku askorik.

476
00:33:29,941 --> 00:33:33,011
Gizarte alternatibo bat 
sortzen ari zen…

477
00:33:33,011 --> 00:33:36,948
…eta gobernua izututa zeukan
kultura-aldaketa hark. 

478
00:33:37,548 --> 00:33:40,651
Parke nazionalek ere 
inpaktua sumatu zuten. 

479
00:33:40,785 --> 00:33:45,590
San Francisco inguruko hippyak 
Yosemiteko zelaietan elkartu eta…

480
00:33:46,024 --> 00:33:49,027
Zeharo elkarren aurkako 
bi kultura dira. 

481
00:33:49,594 --> 00:33:54,532
Harana hurrengo iraultzarako 
heldurik zegoen, nonbait. 

482
00:33:57,969 --> 00:34:03,775
II. HARRI-MAISUAK 
1973-1980

483
00:34:09,947 --> 00:34:14,652
Eskalatzaile labealdi berri bat 
agertu zen Yosemiten 1970 inguruan.

484
00:34:22,326 --> 00:34:25,963
1973-1974an hasi ginen 
haranera etortzen. 

485
00:34:25,963 --> 00:34:29,233
Camp 4n hasi ginen 
talde gisa harremanetan. 

486
00:34:29,300 --> 00:34:31,769
Harroputz tribu txiki bat ginen.

487
00:34:31,769 --> 00:34:33,805
Agertokian agertu ginen!

488
00:34:37,475 --> 00:34:40,912
Atleta hippyen talde berrian zeuden
John Long.

489
00:34:40,912 --> 00:34:43,414
Miseria gorritik hurbil nengoen.

490
00:34:43,581 --> 00:34:44,515
Dale Bard.

491
00:34:44,715 --> 00:34:47,819
Ez neukan ez dirurik, ez janaririk,
ezer ez. 

492
00:34:47,985 --> 00:34:49,020
Dean Fidelman.

493
00:34:49,187 --> 00:34:51,689
Estilo handia 
eta kristoren potroak geneuzkan. 

494
00:34:51,989 --> 00:34:52,757
Ron Kauk.

495
00:34:52,757 --> 00:34:55,259
Hemen egoteak 
sentipen bat eragiten zizun.

496
00:34:55,460 --> 00:34:56,360
John Bachar.

497
00:34:56,561 --> 00:34:58,996
Urtean 300 bat urtez
eskalatzen dut.

498
00:34:59,163 --> 00:35:01,766
Eta 16 urteko promesa:
Lynn Hill.

499
00:35:02,033 --> 00:35:04,302
Kultura matxista bat zen,
inondik ere.

500
00:35:04,302 --> 00:35:06,270
Testosterona pila bat.

501
00:35:06,604 --> 00:35:09,607
Haiekin ibili nahi bazenuen, 
gogor eskalatu behar zenuen.

502
00:35:12,310 --> 00:35:16,781
Haraneko klan berri haren jakintsu 
zaharrena Jim Bridwell zen. 

503
00:35:16,781 --> 00:35:18,049
Bridwell, gure liderra.

504
00:35:18,049 --> 00:35:19,951
Eskalatzailerik jatorrena. 

505
00:35:19,951 --> 00:35:22,653
60ko hamarkadako
gertaera handien erdian…

506
00:35:22,653 --> 00:35:26,991
…Bridwell Robbinsen eta Hardingen
ikasle gaztea zen. 

507
00:35:27,125 --> 00:35:29,894
Mutiko harroputz hark 
Alfred E. Neumanen antza zuen:

508
00:35:29,927 --> 00:35:32,063
Belarri handi irten haiekin.

509
00:35:33,231 --> 00:35:35,733
Baina picniceko mahaiko 
mutiko argal hura…

510
00:35:35,833 --> 00:35:39,904
…berehala bihurtuko zen 
Yosemiteko eskalatzaileen liderra. 

511
00:35:40,004 --> 00:35:42,940
Robbinsekin eskalatu zuen, 
denekin eskalatu zuen. 

512
00:35:42,974 --> 00:35:47,111
Grina eta jaidura hura zen
gu bila genbiltzana. 

513
00:35:47,211 --> 00:35:51,015
Bridwellek bideak 
ireki zituen El Capitanen…

514
00:35:51,048 --> 00:35:52,984
…Robbins eta Harding 
sekula ausartuko ez ziren lekuetan.

515
00:35:54,152 --> 00:35:57,355
Jim Bridwell 
indar berri gisako bat zen. 

516
00:35:57,388 --> 00:36:00,825
Bide berriak El Capen.
Ausartak eta arriskutsuak.

517
00:36:00,825 --> 00:36:05,463
Noraino irits nintekeen jakitea zen 
niretzat kontua. 

518
00:36:05,596 --> 00:36:09,767
Inguruaz gainera, 
neure burua esploratu nahian. 

519
00:36:09,834 --> 00:36:12,036
Pareta handietan bideak irekitzen 
ari zen bitartean…

520
00:36:12,069 --> 00:36:17,108
…Bridwellek Akuarioaren Aroko dosi 
handi bat ekarri zuen eskaladara.

521
00:36:17,108 --> 00:36:21,379
Oraindik bazeuden droga onak,
psikodelikoak.

522
00:36:26,384 --> 00:36:33,224
Nortasuna askatze horrek
erabateko beldurrik eza dakar.

523
00:36:34,559 --> 00:36:40,731
Bridwellek, garai hartan, 
tribu sozial moduko bat sortu zuen.

524
00:36:41,032 --> 00:36:42,967
Ia-ia pertsona gurtu
bihurtu zen.

525
00:36:43,267 --> 00:36:46,037
Bridwel Dalai Lama zen.

526
00:36:46,037 --> 00:36:49,307
Gizon aparta zen.
Lerro bat aukeratu…

527
00:36:49,307 --> 00:36:54,946
…horretarako zer behar zuen ikusi,
eta taldea aukeratzen zuen. 

528
00:36:55,246 --> 00:36:59,584
Bridwellek zurekin eskalatzea
ohorezko domina bat zen. 

529
00:36:59,584 --> 00:37:01,752
Baina Jim Bridwellekin 
horma handian gora igotzea…

530
00:37:01,886 --> 00:37:05,690
…iniziazio-erritu beldurgarria 
izan zitekeen.

531
00:37:06,123 --> 00:37:09,126
Nerabea bazara eta ezagutzen ez 
duzun bide bat urratzen baduzu…

532
00:37:09,126 --> 00:37:10,461
…auskalo zer gerta daitekeen.

533
00:37:11,229 --> 00:37:13,264
Ez zenekien 
zer arraio aurkituko zenuen…

534
00:37:13,264 --> 00:37:14,365
…zera handi haietara joatean.

535
00:37:14,365 --> 00:37:16,100
Behera begiratzea ez da atsegina.

536
00:37:17,068 --> 00:37:20,004
Gerta litezkeen gauzarik okerrenak 
pentsatzen hasten zara. 

537
00:37:20,104 --> 00:37:22,807
Bagenekien eskalada serio batean 
sartzen ari ginela…

538
00:37:22,807 --> 00:37:26,177
…eta aukera handiak zeudela
erortzeko eta hiltzeko. 

539
00:37:27,578 --> 00:37:30,615
Atzera begiratu, eta esaten dut: 
"Zer ari zinen pentsatzen?"

540
00:37:30,982 --> 00:37:33,551
Ozta-ozta libratu ginen. 

541
00:37:34,051 --> 00:37:36,854
Han goian zaude, paretan, 
Bridwellekin bide bat zabaltzen…

542
00:37:36,854 --> 00:37:37,922
…eta bera azidoak zeharo jota!

543
00:37:37,922 --> 00:37:41,292
Bridwellek drogak hartzen zituen 
paretan. Burutik jota dago!

544
00:37:42,026 --> 00:37:45,463
Nik diot: "Zernahi hartu duela ere,
hala nahi badu, ondo dago".

545
00:37:51,869 --> 00:37:55,573
Lerro fin bat dago ausardiaren 
eta ergelkeriaren artean. 

546
00:37:56,540 --> 00:37:59,076
Lerro horren ertzean 
ibiliko nintzen ni.

547
00:38:09,520 --> 00:38:13,324
1975ean, 
Bridwellek plan bat egin zuen…

548
00:38:13,324 --> 00:38:17,862
…urte batzuk lehenago fantasia 
izango zen zerbait egiteko.

549
00:38:18,796 --> 00:38:22,066
Bridwelli hau bururatu zitzaion:
El Capitaneko Nose eskalatuko dugu…

550
00:38:22,066 --> 00:38:23,234
…egun batean.

551
00:38:23,367 --> 00:38:26,771
Yosemiteko biderik ikonikoena:
Nose. 

552
00:38:27,138 --> 00:38:30,341
Warren Hardingek bi urte 
behar izan zituen hura igotzeko. 

553
00:38:30,374 --> 00:38:32,677
Eta Royal Robbinsek ia astebete.

554
00:38:33,311 --> 00:38:37,715
Bridwellek egun bakar batean
eskalatu nahi zituen 900 metroak.

555
00:38:37,715 --> 00:38:38,949
Benetan ari zara?

556
00:38:39,317 --> 00:38:42,853
Egun askotarako jana, edana 
eta hornizioa gabe…

557
00:38:42,887 --> 00:38:47,792
…gailurrera azkar, arin eta 
bizi-bizi igotzea erabaki zuen.

558
00:38:49,960 --> 00:38:55,166
Arratserako, Bridwell eta taldea 
El Capitanen gailurrean zeuden.

559
00:38:55,199 --> 00:38:58,369
Taberna itxi aurretik behera 
iristea zen garrantzitsuena. 

560
00:38:58,436 --> 00:39:02,973
Garbi zegoen Yosemiteko talde 
berriak bere marka utzi nahi zuela.

561
00:39:03,207 --> 00:39:06,510
Ez hartu presorik 
eta kendu erditik. 

562
00:39:07,611 --> 00:39:09,113
Hemen gaude.

563
00:39:17,288 --> 00:39:22,727
Berehala, Bridwellen ikasleak 
maisu bihurtu ziren eskubide osoz. 

564
00:39:23,894 --> 00:39:28,299
Adrenalinak eta anbizio eutsiezinak 
bultzatzen gintuzten. 

565
00:39:28,366 --> 00:39:30,134
Eredu berriak ezarri nahi genituen.

566
00:39:30,234 --> 00:39:33,437
Eskalatzera gindoazen bakoitzean 
ez genuen soilik maila igo nahi.

567
00:39:33,537 --> 00:39:37,742
Paradigma osoa lehertu nahi genuen
eta joko berri batekin ordezkatu:

568
00:39:37,742 --> 00:39:39,477
Eskalatzeko modu berri bat. 

569
00:39:41,379 --> 00:39:45,816
Gure belaunaldiaren aurkikuntza
eskalada librea izan zen. 

570
00:39:46,016 --> 00:39:48,586
Eskalada libreak 
iraultza ekarri zuen kirolera…

571
00:39:48,586 --> 00:39:51,422
…eskuekin eta oinekin bakarrik 
egiten baita.

572
00:39:51,422 --> 00:39:55,092
Aurreko belaunaldientzat, 
laguntzarekin eskalatzea zen araua…

573
00:39:55,092 --> 00:39:57,595
…eta eskalatzaileak beren 
ekipamenduaz baliatzen ziren…

574
00:39:57,595 --> 00:40:00,498
…igo ahala 
beren gorputzaren pisuari eusteko. 

575
00:40:00,698 --> 00:40:03,033
Arrokan iltze bat sartu,
nylonezko eskailera jarri…

576
00:40:03,067 --> 00:40:05,336
…eskaileran gora igo
eta prozesua errepikatu.

577
00:40:05,336 --> 00:40:07,471
Tresneriaren laguntza zuzena.

578
00:40:07,571 --> 00:40:09,940
Eskalada libreak dena aldatu zuen.

579
00:40:12,510 --> 00:40:16,547
Orain eskalatzaileak hatz 
puntetatik zintzilikatzen dira…

580
00:40:16,580 --> 00:40:18,916
…dantza bertikal nekagarri batean.

581
00:40:19,016 --> 00:40:22,319
Eskalada librean, eskuak eta oinak 
arroka gainean erabiltzen dituzu.

582
00:40:22,319 --> 00:40:25,556
Hatzak arrakalatan sartu 
behar dira, behatzak estutu… 

583
00:40:25,589 --> 00:40:27,458
…eta babesak tarteka ipini.

584
00:40:27,458 --> 00:40:29,693
Erortzean bakarrik 
erabiltzen da soka. 

585
00:40:29,693 --> 00:40:34,598
Goiko helduleku txikiak ez dira 
ziurrak, eta indarrean ez bazaude…

586
00:40:35,633 --> 00:40:38,869
…besaurreak sutan dauzkazu,
hatzak irekitzen hasten zaizkizu…

587
00:40:39,103 --> 00:40:41,906
…eta lortu egin behar duzu,
nola edo hala. 

588
00:40:47,578 --> 00:40:50,881
Eskalada libreak atletismo-maila
berri bat eskatzen zuen…

589
00:40:50,881 --> 00:40:55,486
Eskalatzaileak aldapa maldatsuetan 
eta harkaitzetan trebatzen ziren.

590
00:41:00,458 --> 00:41:03,527
Bridwellen jendea 
izugarrizko atletak ziren.

591
00:41:03,661 --> 00:41:07,998
Beren garaiko Yosemiteko eskaladan
muga fisikoak gainditu zituzten.

592
00:41:08,332 --> 00:41:11,168
Jan, lo egin eta eskalatu, 
ez genuen besterik egiten. 

593
00:41:11,202 --> 00:41:12,369
Eta entrenatu.

594
00:41:12,369 --> 00:41:13,804
Eroak bezala lan egiten genuen.

595
00:41:13,804 --> 00:41:15,539
Indartsuago egon nahian
genbiltzan beti. 

596
00:41:15,873 --> 00:41:19,443
Altzairuzko hatzak behar ziren,
eta gorputzean batere gizenik ez.

597
00:41:20,411 --> 00:41:23,981
Baina adimenaren alderdiak
garrantzi handiagoa zuen. 

598
00:41:24,181 --> 00:41:25,850
"Askatzen zarenean, esadazu!"

599
00:41:26,417 --> 00:41:28,152
Oso garai ausarta zen hura.

600
00:41:28,185 --> 00:41:30,187
"Kamera filmatzen, Ron Kauk".

601
00:41:30,221 --> 00:41:32,923
Eskalada librearen maila igotzea
bihurtu zen helburu nagusia. 

602
00:41:32,990 --> 00:41:35,459
Liderra inoiz ez da erortzen,
bestela, ikusiko duzu. 

603
00:41:35,493 --> 00:41:37,995
"Arrakala maila gisa erabiliz,
gorantz bultzatzen du bere burua".

604
00:41:37,995 --> 00:41:40,498
"Orduan, 
arroka erori egiten da". 

605
00:41:41,866 --> 00:41:43,334
"Ondo zaude?"

606
00:41:43,601 --> 00:41:45,903
"Bai, arroka solte bati 
heldu diot". 

607
00:41:45,903 --> 00:41:47,037
"Ene, ikaratu egin nauzu".

608
00:41:47,071 --> 00:41:50,574
Gure ahalmenak guk geuk aurkitzea
zen gure helburua.

609
00:41:50,608 --> 00:41:53,310
Horrek hartua zuen batik bat
gure irudimena. 

610
00:42:04,522 --> 00:42:08,592
Eskalada libre berriaren inguruan 
bildutako kirolari talde hark…

611
00:42:08,626 --> 00:42:11,028
…berehala izango zuen izena:

612
00:42:11,061 --> 00:42:12,263
"The Stonemasters",
"Harri-maisuak".

613
00:42:12,296 --> 00:42:14,131
Bai, motel, Stonemasters!

614
00:42:15,132 --> 00:42:20,104
Bizitzako azken eguna balitz bezala 
eskalatu behar zuen Stonemasterrak.

615
00:42:23,374 --> 00:42:25,910
Eta belar asko erre beharra zeukan.

616
00:42:28,379 --> 00:42:31,482
"Stonemasters" izena 
pipa-saio batean sortu zen…

617
00:42:31,482 --> 00:42:34,285
…Richard Harrisonen etxeko sotoan.

618
00:42:34,318 --> 00:42:38,355
Batzuek "Stoned Masters" 
deitzen zieten: "Maisu hordituak". 

619
00:42:38,556 --> 00:42:42,593
Gazteak ginen, basatiak, 
eta onenak ginela uste genuen. 

620
00:42:43,327 --> 00:42:46,163
Jende berri hura iritsi zitzaigun,
gu baino hobeak zirela esanez. 

621
00:42:46,497 --> 00:42:48,899
Jim Bridwellek irratikasete bat 
zuen bere kanpamentuan.

622
00:42:49,333 --> 00:42:52,403
Eta guk, zaharkituok, 
ez genuen hura egoki ikusten. 

623
00:42:52,403 --> 00:42:54,972
Naturarekin elkartasunean egon 
behar zen, John Muir bezala…

624
00:42:54,972 --> 00:42:57,107
…ez irratikasete puta batekin!

625
00:42:59,343 --> 00:43:02,446
Nire ustez, ondo ari ziren.
Ni zoratzen nengoen. 

626
00:43:02,646 --> 00:43:08,252
Mugak hausten ari ziren 
eta status quoa haserretzen.

627
00:43:12,823 --> 00:43:14,925
Sexua, drogak eta rock and rolla.

628
00:43:15,092 --> 00:43:16,260
Eskalatzea.

629
00:43:16,994 --> 00:43:20,431
Gizartearen eta zentzutasunaren 
ertzean biziz.

630
00:43:22,266 --> 00:43:27,538
Camp 4 zikina, nazkagarria 
eta lokatzez betea zegoen.

631
00:43:27,605 --> 00:43:28,872
Hura paradisua zen!

632
00:43:30,140 --> 00:43:31,809
Elkarrekin akanpatzen genuen…

633
00:43:31,842 --> 00:43:33,510
…elkarrekin entrenatzen genuen…

634
00:43:33,644 --> 00:43:35,379
…elkarrekin eskalatzen genuen.

635
00:43:39,450 --> 00:43:43,020
Gure taldetxoa harkaitzez harkaitz
zebilen, kasetea martxan. 

636
00:43:43,187 --> 00:43:46,490
Leku eder honetara iritsi,
eta hona atxikita geratu ginen. 

637
00:43:47,491 --> 00:43:51,395
Garai magikoa eta berezia
Yosemiten eskalatzeko. 

638
00:43:51,462 --> 00:43:52,730
Utopian geunden.

639
00:43:53,197 --> 00:43:56,367
Utopiaren erregeak ginen.

640
00:43:57,635 --> 00:44:02,539
Eskalatzaileen ustez, Yosemitek 
berentzat eboluzionatu zuen.

641
00:44:02,806 --> 00:44:08,245
Ez zen kafetegi eta turista-leku 
ugaritze hartarako, ez horixe!

642
00:44:08,412 --> 00:44:11,882
Yosemiteren ezaugarri nagusia
arrokak ziren. 

643
00:44:11,949 --> 00:44:14,752
Eta nork erabiltzen zituen arrokak?
Guk.

644
00:44:15,953 --> 00:44:18,222
Leku hura guretzat zen!

645
00:44:24,228 --> 00:44:27,598
Parke Nazionalak, ordea, 
ez zituen gauzak horrela ikusten. 

646
00:44:28,766 --> 00:44:33,570
1970 inguruan, Vietnamgo Gerraren 
aurkako protesta garaian…

647
00:44:34,238 --> 00:44:37,941
…San Francisco inguruko 
milaka hippy Yosemiten bildu ziren…

648
00:44:38,008 --> 00:44:40,577
…festa zalapartatsu bat egiteko.

649
00:44:41,912 --> 00:44:44,715
Parkeko basozainak haiek 
isilaraztera joan zirenean…

650
00:44:44,882 --> 00:44:47,084
…egoera eskuetatik joan zitzaien.

651
00:44:47,117 --> 00:44:48,385
<i>Jendetza haserretu bat da.

652
00:44:49,186 --> 00:44:50,954
<i>Erabateko istilua bihurtu da.

653
00:44:50,954 --> 00:44:52,923
<i>Gasak begiak erretzen dizkit.

654
00:44:53,057 --> 00:44:56,226
Harrezkero, basozainek 
suzko armak dauzkate…

655
00:44:56,260 --> 00:44:58,395
…eta legea betearazteko agindua.

656
00:45:00,330 --> 00:45:03,367
<i>Txima luze kuadrilla iskanbilatsu
hori ostikoka bota du poliziak…

657
00:45:03,367 --> 00:45:04,735
<i>…eta ni pozik nago hori ikusteaz.

658
00:45:04,735 --> 00:45:06,303
<i>Ez dute hemen egoteko eskubiderik.

659
00:45:06,870 --> 00:45:09,807
Istiluetan eskalatzaile gutxi 
ibili bazen ere…

660
00:45:09,807 --> 00:45:12,743
…haien txima luzeek 
eta jarrera errebeldeak…

661
00:45:12,743 --> 00:45:15,979
…kulturen arteko gerren
erdian ipini zituen.

662
00:45:16,246 --> 00:45:19,917
Ez dut uste istiluetan ibilitakoak
eskalatzaile jendea zenik…

663
00:45:19,917 --> 00:45:22,753
…baina harrezkero eskalatzaileak
ez ziren ongi etorriak izan. 

664
00:45:22,820 --> 00:45:27,257
Denborarekin, Camp 4ko giroa
gero eta kontrolatuagoa zegoen. 

665
00:45:27,324 --> 00:45:30,594
Erabateko gudua zegoen basozainen
eta eskalatzaileen artean.

666
00:45:32,730 --> 00:45:35,599
Estu hartzen gintuzten. 
Sarekadak egiten zituzten.

667
00:45:35,599 --> 00:45:37,501
Baimendutako lekuetatik kanpo
kanpatzen zutenak harrapatu…

668
00:45:37,501 --> 00:45:39,636
…eta belarra erretzen zutenen
zelatan zeuden. 

669
00:45:39,803 --> 00:45:43,140
Istiluak sortzea, zirkulazio arauak 
haustea, lekuz kanpo kanpatzea.

670
00:45:43,140 --> 00:45:46,510
Gorabeherak izan ditut, atxilotu 
egin izan naute, horrelako kontuak…

671
00:45:46,744 --> 00:45:51,348
Poliziak bila ari zitzaizkigun
edo parketik gu bota nahian. 

672
00:45:51,915 --> 00:45:54,284
Gaizkile bihurtu ginen.

673
00:45:56,220 --> 00:45:59,156
Basozain batzuek 
gutxietsi egiten gintuzten.

674
00:45:59,389 --> 00:46:04,828
Bizkarroi bat zara. Debalde 
bizi zara, baliabideak erabiliz.

675
00:46:05,462 --> 00:46:07,598
Eskalatzaileak 
oso libreak dira eta.

676
00:46:08,198 --> 00:46:11,602
Autoetan edo nonahi bizi dira,
bizitzaz gozatuz. 

677
00:46:11,668 --> 00:46:14,037
Eskalatzaile gehienak 
sasoian daude…

678
00:46:14,104 --> 00:46:17,040
…eta neskak bereganatzeko
joera zuten.

679
00:46:17,107 --> 00:46:20,711
Inbidia handia zuten. Basozain asko 
haserre zeuden horrekin…

680
00:46:20,711 --> 00:46:24,214
…haiek lan egin behar baitzuten
eta guk ondo pasa, besterik ez.

681
00:46:24,348 --> 00:46:27,718
100 urte barru, inor ez da 
basozain hartaz gogoratuko…

682
00:46:27,718 --> 00:46:30,854
…baina denak gogoratuko dira
Jim Bridwellez.

683
00:46:32,356 --> 00:46:35,993
Eskalatzaile belaunaldi horrek egin 
zuena oroituko dute, historia baita.

684
00:46:36,126 --> 00:46:39,763
Basozainek bazekiten hori,
eta haserre bizian zeuden. 

685
00:46:42,199 --> 00:46:47,070
1977ko neguan, 
karga-hegazkin misteriotsu bat…

686
00:46:47,137 --> 00:46:48,839
…radarraren irispidetik kanpo
zihoan…

687
00:46:48,839 --> 00:46:51,408
…eta Yosemiteko goialdean 
lur jo zuen. 

688
00:46:51,408 --> 00:46:53,811
Bi pilotuak hil egin ziren.

689
00:46:54,711 --> 00:47:01,618
Colombiatik zetorren hegazkinak 
Merced aintziran lur jo zuen. 

690
00:47:02,719 --> 00:47:05,656
Eskalatzaile baten neskak
telefono-zentralean lan egiten zuen.

691
00:47:05,722 --> 00:47:10,527
Neskak elkarrizketa bat entzun zuen 
hegazkinaz eta haren edukiaz.

692
00:47:10,761 --> 00:47:15,265
Hori entzun, eta eskalatzaileak
zer gertatu zen ikustera joan ziren.

693
00:47:15,332 --> 00:47:17,334
Eta aintzirara begiratzean…

694
00:47:17,334 --> 00:47:20,504
Hegazkinaren muturra 
izotz artean ageri zen.

695
00:47:20,504 --> 00:47:24,007
Fardel beltz batzuk ikusi zituzten 
izotz azpian. 

696
00:47:24,107 --> 00:47:25,742
Izotza haustea lortu…

697
00:47:27,344 --> 00:47:30,747
…eta fardel bat zegoen, 
marihuana-hosto handi batekin. 

698
00:47:30,781 --> 00:47:34,017
Hura ireki, eta esan zuten:
"Ene, belarra da!"

699
00:47:34,051 --> 00:47:37,421
Colombiako belar goi mailakoa,
gorria. 

700
00:47:37,421 --> 00:47:41,625
Baina ehunka fardel zeuden.

701
00:47:42,459 --> 00:47:44,962
Hura eromena izan zen.

702
00:47:50,634 --> 00:47:54,972
Jendea gauaren erdian 
motozerrekin izotza puskatzen…

703
00:47:55,038 --> 00:47:57,708
…fardelak uretatik ateratzeko. 

704
00:48:00,277 --> 00:48:04,548
Pixkanaka hasi, 
baina azkenean ziztu bizian. 

705
00:48:05,883 --> 00:48:10,921
Eskalatzaileek marihuana guztia
harrapakatu zuten hegazkinetik.

706
00:48:11,154 --> 00:48:12,356
Eta urrearen sukarra hasi zen.

707
00:48:17,027 --> 00:48:20,297
Bat-batean, kanpindendetatik
usain hura ateratzen zen. 

708
00:48:20,330 --> 00:48:22,266
Usain berezi bat zuen.

709
00:48:22,332 --> 00:48:26,136
Istripuaren ondorioz, 
belarra gasolinarekin nahasi zen. 

710
00:48:26,503 --> 00:48:27,804
Atxiki handi bat eman…

711
00:48:28,138 --> 00:48:30,407
Halako batean, 
leherketa bat egon zen.

712
00:48:31,675 --> 00:48:37,481
Hegazkinaren erregaia zeukan.
Bekainak erre nituen!

713
00:48:37,781 --> 00:48:41,785
Sugar txiki bat botatzen zuen, eta
jendeari gustatu egiten zitzaion.

714
00:48:44,821 --> 00:48:47,691
Eskalatzaileak Berkeleyra
edo Los Angelesera jaisten ziren…

715
00:48:47,791 --> 00:48:52,396
…hura saldu,
eta diruz josita bueltatzen ziren.

716
00:48:52,429 --> 00:48:55,198
Diru pila irabazi genuen!

717
00:48:58,769 --> 00:49:00,938
Bat-batean, eskalatzaileek
auto berriak zeuzkaten…

718
00:49:00,938 --> 00:49:05,008
…jatetxeetan jaten zuten, zurruta 
barra-barra, haragia noiznahi…

719
00:49:05,042 --> 00:49:06,677
…eta 100 dolarreko eskupekoak
uzten zituzten.

720
00:49:06,710 --> 00:49:07,945
Jendeak etxeak eraiki zituen.

721
00:49:08,578 --> 00:49:13,050
Basozainek ez zuten hegazkinaz ezer 
jakin, den-dena desagertu zen arte.

722
00:49:18,622 --> 00:49:24,361
Ordurako, marihuana gehiena 
eramana zuen eskalatzaile askok.

723
00:49:29,299 --> 00:49:32,202
Garai onak izan ziren haiek
Stonemasterrentzat.

724
00:49:32,636 --> 00:49:36,640
Diru pila zeukaten 
eta gero eta ospe handiagoa…

725
00:49:36,640 --> 00:49:40,844
…Yosemite eskaladaren munduaren 
erdigunea bihurtu zenez.

726
00:49:42,846 --> 00:49:46,116
Yosemiteko eskalatzailea izan nahi 
zuenak munduari erakutsi behar zion…

727
00:49:46,149 --> 00:49:48,719
…bera zela jaun eta jabea.

728
00:49:48,919 --> 00:49:51,355
<i>Lynn Hill, 20 urteko neskak,
frogatu zuen…

729
00:49:51,355 --> 00:49:53,757
<i>…emakumeak ere gai zirela
edozein mendira igotzeko.

730
00:49:53,757 --> 00:49:56,660
<i>Emakumeak uste dezake ez duela
gizonak bezain ona izan behar…

731
00:49:56,693 --> 00:49:59,029
<i>…baina ez dut uste
hori egia denik.

732
00:49:59,096 --> 00:50:00,931
<i>Ni ahal dudan urrutiena
joaten naiz.

733
00:50:03,166 --> 00:50:04,434
Hura iraultza txiki bat izan zen.

734
00:50:04,434 --> 00:50:07,604
<i>Ron Kauk, Yosemitekoa, 
Estatu Batuetako eskaladako mitoa.

735
00:50:07,604 --> 00:50:11,341
Eskalatzaile indartsu, talentudun
haiek lehia jator bat sortu zuten…

736
00:50:11,375 --> 00:50:13,744
…mailaz igotzera 
bultzatzen zintuena.

737
00:50:14,244 --> 00:50:17,347
Baina beste ezein Stonemasterrek
ez zuen izan hain distira handirik…

738
00:50:17,347 --> 00:50:21,218
…Hego Kaliforniako
John Bachar-ek bezainbat.

739
00:50:21,618 --> 00:50:23,854
John Bachar ezagutu genuenean…

740
00:50:23,887 --> 00:50:27,958
…berehala jakin genuen oso serio 
hartzen zuela ona izatea. 

741
00:50:28,025 --> 00:50:33,764
Eskalatzen eta entrenatzen ez dut 
inoiz ikusi haren parekorik inor.

742
00:50:34,731 --> 00:50:37,067
Bachar berehala nabarmendu zen…

743
00:50:37,067 --> 00:50:40,871
…eskalada modu sinple 
baino arriskutsuenean:

744
00:50:40,871 --> 00:50:42,372
Bakarkako librean.

745
00:50:42,773 --> 00:50:46,109
<i>John Bachar eskalatzen ari denean,
bizia zintzilik du, hitzez hitz…

746
00:50:46,109 --> 00:50:49,279
<i>…hatz puntetatik.
Sokarik gabe, pitoirik gabe…

747
00:50:49,279 --> 00:50:52,282
<i>…eskuak, oinetakoak eta zorro bat 
klera, paretari atxikitzeko.

748
00:50:52,315 --> 00:50:54,251
<i>Hori bakarkako librea da.

749
00:50:55,719 --> 00:50:59,122
Utzi soka atzean, 
zu eta arroka besterik ez.

750
00:50:59,156 --> 00:51:01,291
Sokarik gabe eskalatzea…

751
00:51:01,291 --> 00:51:07,330
…hutsegiterik txikienarekin, oina 
irristatu-edo, ez dago aukerarik.

752
00:51:07,531 --> 00:51:10,801
Erortzen bazara, 
lurra jo, eta hil.

753
00:51:10,801 --> 00:51:12,569
Ez dago beste aukerarik.

754
00:51:12,602 --> 00:51:18,275
Aski da segundo-tarte bat 
edo kontzentrazioa galtzea.

755
00:51:20,844 --> 00:51:25,782
Johnentzat, bakarkako librea 
eskaladako maisutza erabatekoa zen.

756
00:51:25,816 --> 00:51:27,584
<i>Dantza lantzen ari naiz.

757
00:51:27,584 --> 00:51:30,887
<i>Burua eta gorputza elkartu 
behar dituzu, ondo egiteko.

758
00:51:30,921 --> 00:51:34,357
<i>Arrokarekin bat egitea 
bezala ikusten dut nik. 

759
00:51:34,391 --> 00:51:37,027
Ez zen hurbilerraza 
eta harroa ere izan zitekeen. 

760
00:51:38,095 --> 00:51:40,664
<i>Jende askok esaten du
suizida naizela.

761
00:51:41,264 --> 00:51:44,868
<i>Ez dute ulertzen zertan ari naizen.
Ez dute ideiarik ere.

762
00:51:44,935 --> 00:51:46,970
<i>Niri dagokidanez, 
ez dago arriskurik…

763
00:51:47,270 --> 00:51:49,005
<i>…ez bainaiz eroriko.

764
00:51:49,106 --> 00:51:53,810
Egiten zuen guztia
metodikoa eta perfektua zen.

765
00:51:53,844 --> 00:51:56,279
Bera zen 
"Stonemaster" hitzeko maisua.

766
00:51:56,480 --> 00:51:59,015
Oso ospetsua bihurtzen hasi zen.

767
00:51:59,116 --> 00:52:01,284
<i>Egon prest 
John Bachar ezagutzeko.

768
00:52:01,351 --> 00:52:05,255
<i>John Bachar bakarkako libreko 
munduko eskalatzailerik onena da.

769
00:52:05,622 --> 00:52:08,692
Bachar beraren alorrean abiatu zen.

770
00:52:10,160 --> 00:52:12,496
<i>Orain ikusiko duzuenak 
bestelako esanahi bat ematen dio…

771
00:52:12,496 --> 00:52:14,731
<i>…"Hatzetako azkazaletatik 
zintzilik" esaldiari.

772
00:52:15,765 --> 00:52:18,869
<i>"Eskalatzearen muina:
John Bachar".

773
00:52:19,136 --> 00:52:21,838
<i>Arrokako zentimetro bakoitza
ezagutu behar duzu.

774
00:52:22,072 --> 00:52:25,075
<i>Bizarra kentzearen muina. 
Hona Gilletteren berri onak.

775
00:52:25,175 --> 00:52:30,714
1980an, Bachar eta Stonemaster 
jendarte zabalean murgildu ziren. 

776
00:52:31,681 --> 00:52:36,620
Baina Camp 4ko narras haientzat
aldaketa gogorregia izan zen. 

777
00:52:36,887 --> 00:52:39,156
<i>Ron Kauk eskalatzaile txapeldunak
badaki…

778
00:52:39,156 --> 00:52:41,825
<i>…mendiak garaitzea zer zaila den.

779
00:52:41,925 --> 00:52:43,760
<i>Horregatik gustatzen zaio
Ford Bronco II.

780
00:52:44,027 --> 00:52:47,597
Hasi ginenean, ez genuen uste 
hainbeste diru irabaziko genuenik…

781
00:52:47,664 --> 00:52:49,065
…edo ospetsuak egingo ginenik.

782
00:52:49,065 --> 00:52:50,834
Orduan hasi ziren aldaketak.

783
00:52:50,834 --> 00:52:55,038
Bizimoduak eboluzionatu egin zuen:
"Ondo pasatzen ari naiz" esatetik…

784
00:52:55,272 --> 00:52:57,340
…"hau nire bizibidea da" esatera.

785
00:52:58,508 --> 00:53:02,045
Pentsatzen ari naiz: "Nola atera 
dezaket beste dolar bat han-hemen?"

786
00:53:02,179 --> 00:53:05,582
Gaztetan zaila izaten da
dena bere neurrian edukitzea. 

787
00:53:05,682 --> 00:53:10,053
Ospetsu egin eta jendeari 
uzten badiozu zu aldarera igotzen…

788
00:53:10,287 --> 00:53:12,522
Zeure mitoa sinesten hasten bazara…

789
00:53:12,522 --> 00:53:14,057
…kalte handia egin diezazuke.

790
00:53:14,291 --> 00:53:18,595
Stonemaster taldea aurkakotasun 
profesionaletan hasi zen. 

791
00:53:19,362 --> 00:53:21,865
<i>Nazioarteko 
Kirol Eskalada Txapelketa.

792
00:53:22,065 --> 00:53:26,469
Stonemaster asko kirol eskaladaren
joera berrian murgildu ziren…

793
00:53:26,536 --> 00:53:30,774
…pareta artifizialeko lehiaketetan 
parte hartuz.

794
00:53:32,876 --> 00:53:37,647
Arrokatik kanpo, zulagailuak 
erabiltzen ziren torlojuak jartzeko…

795
00:53:38,481 --> 00:53:40,984
…eta fisikoki eskakizun handiko 
eskalada zen hura…

796
00:53:41,251 --> 00:53:43,086
…baina oso arrisku gutxikoa.

797
00:53:43,086 --> 00:53:46,122
Gutako askorentzat, kirol eskalada
eboluzio natural bat zen.

798
00:53:46,122 --> 00:53:50,393
Teknika horiei esker, gero eta 
eskalada zailagoak egin genitzakeen…

799
00:53:50,393 --> 00:53:52,062
…gainalderik latzenetan. 

800
00:53:52,062 --> 00:53:56,600
Baina John Bachar, bakarkako bere 
balentriengatik ospetsu bihurtua…

801
00:53:56,633 --> 00:53:59,302
…oso kritikoa zen 
kirolaren norabidearekin.

802
00:53:59,402 --> 00:54:02,973
Batzuek edozer gauza egiten dute
beren izena famatzeko.

803
00:54:02,973 --> 00:54:04,341
Azken txanpa!

804
00:54:09,913 --> 00:54:12,349
Hori ikusi, eta 
barregarria iruditzen zait.

805
00:54:13,750 --> 00:54:15,919
Inoiz baino saltxitxa gehiago
dabil bazterretan.

806
00:54:16,152 --> 00:54:17,621
Horregatik ematen du
hobea naizela.

807
00:54:17,621 --> 00:54:19,055
Pentsatzen zuena esaten zuen…

808
00:54:19,122 --> 00:54:23,326
…berak bakarrik euts ziezaiokeen 
mailara iristen ez zen jendeaz. 

809
00:54:23,827 --> 00:54:25,795
Bachar Royal Robbins bezalakoa zen.

810
00:54:25,929 --> 00:54:27,464
Purista hutsa zen.

811
00:54:27,631 --> 00:54:32,168
Eskaladaren filosofoa; 
hura dena zen berarentzat. 

812
00:54:32,335 --> 00:54:37,173
Kideek kirol eskaladako taktikak 
Yosemiteko pareta sakratuetara…

813
00:54:37,173 --> 00:54:41,211
…eraman zituztenean,
Bacharrek protesta egin zuen.

814
00:54:41,278 --> 00:54:43,513
Bachar gora igotzen zen
torlojuak kentzera.

815
00:54:44,781 --> 00:54:48,785
Jendea haserretu egin zitzaion,
eta gauzak okertu egin ziren.

816
00:54:48,985 --> 00:54:52,188
Bacharrek guk jarritako 
torloju batzuk kendu zituen.

817
00:54:53,657 --> 00:54:59,296
Haserretu, eta esan nion: "Berriz
torlojurik kendu, eta joko zaitut".

818
00:54:59,462 --> 00:55:01,097
Zirikatu egin ninduen, 
ni berotu egin nintzen.

819
00:55:01,898 --> 00:55:03,133
Ukabilkada bat eman nion.

820
00:55:05,669 --> 00:55:08,538
Chapmanek ukabilkada bat
eman zion aurpegian Bachani.

821
00:55:10,707 --> 00:55:13,877
Stonemastersak gure artean 
borrokan ari ginen.

822
00:55:14,411 --> 00:55:16,613
Familia handi eta zoriontsu bat 
izan nahi izan nuen nik beti.

823
00:55:17,314 --> 00:55:19,916
Hura nire familia zen.
Haiekin hazia nintzen.

824
00:55:20,083 --> 00:55:23,653
Ostia, hi!
Norbaiten alde jarri behar al dut?

825
00:55:23,853 --> 00:55:26,690
Etorri ginenean, 
antzeko pentsaera genuen:

826
00:55:26,690 --> 00:55:31,061
Sinple bizi, elkarrekin eskalatu,
paretak elkarrekin igo.

827
00:55:34,264 --> 00:55:37,067
Gauza jakin batzuk 
kidetasuna galtzean gertatzen dira.

828
00:55:37,067 --> 00:55:38,902
Bakoitzak bereari 
begiratzen dionean.

829
00:55:40,136 --> 00:55:42,105
Ez zegoen jadanik loturarik.

830
00:55:42,172 --> 00:55:44,507
Ez ginen jadanik
komunitate berekoak.

831
00:55:46,009 --> 00:55:49,746
Tristea da, 
oso gertukoak ginelako.

832
00:55:50,547 --> 00:55:54,684
Bitartean, behin Stonemaster tribua
elkartua zuen harana ere…

833
00:55:55,585 --> 00:55:57,520
…aldatu egin zen.

834
00:55:58,188 --> 00:56:02,559
10 urtetan, hura dena 
enpresa moduko bat bihurtua zen. 

835
00:56:03,059 --> 00:56:06,096
Bazeuden aparkalekuak, 
ordaindu beharra, kanpin guneak.

836
00:56:06,196 --> 00:56:10,066
Dena mugatuagoa, finagoa 
eta kontrolatuagoa zen.

837
00:56:10,200 --> 00:56:16,106
<i>1978an, 2,5 milioi lagunek bisitatu 
omen dute Yosemiteko Parkea.

838
00:56:17,006 --> 00:56:20,610
Stonemasterrak ondo egokitzen 
zitzaizkion parkea izan zenari…

839
00:56:20,610 --> 00:56:23,079
…baina ez parkea bihurtu zenari.

840
00:56:24,481 --> 00:56:29,119
1980-1981ean Stonemasterren 
erreinua bukatuta zegoen. 

841
00:56:30,387 --> 00:56:31,621
Hura aro baten amaiera zen.

842
00:56:38,461 --> 00:56:43,133
Haranetik joan, eta Stonemaster 
bakoitzak bere bidea hartu zuen.

843
00:56:44,801 --> 00:56:49,739
Jim Bridwell maisu zaharrak 
mendi handietara jo zuen…

844
00:56:50,407 --> 00:56:55,145
…eta lehen igoerak ezarri zituen
Alaskatik Patagoniara. 

845
00:56:55,178 --> 00:56:59,315
Hura abentura zen: 
eskalatzearen helburu bakarra. 

846
00:56:59,349 --> 00:57:01,451
Lionel Terrayk ondo deskribatu zuen
hau esan zuenean:

847
00:57:01,618 --> 00:57:04,988
"Alferrikakoen konkistatzaileak".

848
00:57:05,155 --> 00:57:07,657
Eskalatzea gazteen jarduera da.

849
00:57:07,690 --> 00:57:10,693
Egun batean jaiki, eta konturatzen 
zara ez zarela jadanik gaztea. 

850
00:57:10,827 --> 00:57:14,931
John Long, Stonemasterren 
kontalaria, Hollywoodera joan…

851
00:57:14,964 --> 00:57:18,968
…eta lur jotako hegazkinaren kontua 
film arrakastatsu bihurtu zuen.

852
00:57:19,436 --> 00:57:22,472
Gidoia idatzi, eta Sylvester 
Stalloneri helarazi zion. 

853
00:57:22,639 --> 00:57:25,175
Gertatutakoaren kontakizun 
edertu hark film hau eman zuen: 

854
00:57:25,208 --> 00:57:26,309
"Cliffhanger".

855
00:57:36,820 --> 00:57:38,488
John Bachar, berriz…

856
00:57:39,088 --> 00:57:44,527
…beste Stonemasterrekin borrokatu
ondoren, Haranetik kanpo bizi zen.

857
00:57:44,561 --> 00:57:47,464
Eta bakarkako librearen mugak
zabaltzen jarraitu zuen…

858
00:57:47,630 --> 00:57:49,899
…beste 20 urtez.

859
00:57:51,634 --> 00:57:53,536
Bachar ez zen inoiz aldatu.

860
00:57:53,636 --> 00:57:57,207
Johnek bere iritziei eutsi zien
eta maila igotzen segitu zuen. 

861
00:57:57,240 --> 00:58:03,313
Bachar XX. mendeko ekintza
kirolaririk bikainenetako bat da.

862
00:58:06,316 --> 00:58:09,853
Egun batean, 
52 urte zituela…

863
00:58:10,386 --> 00:58:12,655
…Stonemasterren maisua…

864
00:58:12,822 --> 00:58:14,624
…erori egin zen 
eskalatzen ari zenean…

865
00:58:14,757 --> 00:58:16,926
…eta hil egin zen.

866
00:58:21,965 --> 00:58:24,934
Baina Stonemasterren historia
ez zen hor bukatu.

867
00:58:25,802 --> 00:58:30,440
1983an Kaliforniatik joan, 
eta mundu osoan bidaiatu nuen… 

868
00:58:30,507 --> 00:58:32,509
…eskalada mota desberdinak
esploratuz.

869
00:58:33,209 --> 00:58:34,544
Lehiaketak irabazi nituen.

870
00:58:34,811 --> 00:58:36,279
<i>Zoragarria!

871
00:58:36,346 --> 00:58:38,882
<i>Lynn Hillek 
Munduko Kopa irabazi du.

872
00:58:39,449 --> 00:58:42,051
Baina
Yosemite buruan eduki nuen beti.

873
00:58:42,585 --> 00:58:47,156
1990eko hamarkada hasieran, 
Lynn Hill Yosemitera itzuli zen…

874
00:58:47,957 --> 00:58:49,692
…ikuspegi ausart batekin.

875
00:58:50,226 --> 00:58:53,796
Lehenengoa izan nahi nuen 
bakarkako librean igotzen…

876
00:58:53,796 --> 00:58:55,965
…El Capitaneko Nose.

877
00:58:56,866 --> 00:59:00,303
Munduko pareta handirik 
historikoena eta ospetsuena baita.

878
00:59:00,303 --> 00:59:04,874
Nire eskalatzaile trebeziaren 
gailurra zela iruditu zitzaidan. 

879
00:59:05,074 --> 00:59:10,980
Ordu arte, Nose igoa zuten guztiek,
Harding eta Bridwell tartean…

880
00:59:10,980 --> 00:59:15,084
…beren materialaren laguntza 
izan zuten gailurrera iristeko.

881
00:59:15,218 --> 00:59:18,655
Hurrengo urrats handia hau zen:
Noiz igoko zuten librean?

882
00:59:18,755 --> 00:59:22,225
Nose librean igotzearekin 
goia joko zuen…

883
00:59:22,225 --> 00:59:26,529
…Stonemasterrek 1970ean hasitako
eskalada librearen iraultzak.

884
00:59:26,596 --> 00:59:28,731
Nose librean eskalatzea 
sari bat zen.

885
00:59:28,731 --> 00:59:33,803
Eskalatzailerik bisionarioenak
behin eta berriz saiatzen ziren.

886
00:59:34,671 --> 00:59:37,807
Lynn iritsi, 
eta lortu egin zuen.

887
00:59:38,308 --> 00:59:40,977
"Ene!
Cap librean eskalatu daiteke!"

888
00:59:41,644 --> 00:59:45,114
Berritzailea eta bihotz-urratzailea
zen, eta emakume batek egina.

889
00:59:45,248 --> 00:59:46,849
Horra, mutilok.

890
00:59:51,721 --> 00:59:55,124
Lynnek Nose eskalatu izanak
zalaparta handia sortu zuen munduan.

891
00:59:55,158 --> 00:59:57,827
<i>Jaun-andreok,
ongietorria egin diezaiogun…

892
00:59:57,961 --> 00:59:59,896
<i>…munduko eskalatzailerik onenari:
Lynn Hill!

893
01:00:03,800 --> 01:00:08,004
Katalizatzaile bat izan zen
Yosemitera erromes abiatu zen…

894
01:00:08,004 --> 01:00:10,840
…eskalatzaile belaunaldi 
berri batentzat. 

895
01:00:13,910 --> 01:00:18,114
1990eko hamarkadan xelebre asko 
hasi zen Yosemitera etortzen. 

896
01:00:18,281 --> 01:00:21,050
Yosemitera etorri nintzen lehen 
aldian galtzetan egin nuen kaka.

897
01:00:21,284 --> 01:00:23,820
El Cap ikusi: "O, ez!"

898
01:00:23,953 --> 01:00:26,322
Uste baino hamar aldiz
handiagoa da.

899
01:00:26,356 --> 01:00:31,394
Yosemite Lur Agindua bezalakoa zen. 
Elezaharretako leku bat. 

900
01:00:31,628 --> 01:00:34,797
Camp 4ra iritsi, jende famatu haren 
berri izan ondoren.

901
01:00:34,831 --> 01:00:36,733
Yosemiteko jainkoen panteoia.

902
01:00:37,333 --> 01:00:39,569
Bachar eta Kauk, 
Robbins eta Harding.

903
01:00:39,636 --> 01:00:42,538
Nire heroiak dira. Haien kontuak 
entzuten hazi nintzen ni. 

904
01:00:42,705 --> 01:00:45,141
Zeure elezaharra egitera 
joan zara zu hara. 

905
01:00:45,942 --> 01:00:49,646
Berehala, eskalatzaile gazte 
anbiziotsuen masa kritiko batek…

906
01:00:49,646 --> 01:00:51,814
…Haran lokartua berpiztu zuen.

907
01:00:52,281 --> 01:00:55,752
Hurrengo 15 urteetan, 
talde hark edukiko zuen Yosemite…

908
01:00:55,818 --> 01:00:57,987
…eskalada modernoaren 
aho zorrotzean. 

909
01:00:58,254 --> 01:01:01,591
Aurreko belaunaldiaren omenez,
izen hau jarri zioten taldeari:

910
01:01:01,658 --> 01:01:03,760
"Stone Monkeys",
"Harriko tximuak".

911
01:01:10,533 --> 01:01:14,237
Martxan dago berriz. 
Belaunaldi berria ausartagoa da…

912
01:01:14,237 --> 01:01:16,506
…eta eromena itzuli da.

913
01:01:16,539 --> 01:01:19,208
Monkeyen artean badaude
piratak…

914
01:01:21,911 --> 01:01:23,379
…denbora osoko arloteak…

915
01:01:26,215 --> 01:01:28,551
…eta munduak ezagutu dituen 
eskalatzaile onenetako batzuk. 

916
01:01:28,785 --> 01:01:33,923
Nire bizitzako urte asko pasatu 
ditut ertz txiki-txikiei eusten…

917
01:01:34,257 --> 01:01:38,561
…euskarri artean saltoka, 
eroriko izugarriak eginez.

918
01:01:40,396 --> 01:01:43,433
Gaitzen bat izango dut, noski,
kaka hau maite baitut. 

919
01:01:43,599 --> 01:01:44,734
Stone Monkeys…

920
01:01:45,401 --> 01:01:47,103
…maila goreneko kirolariak dira.

921
01:01:47,103 --> 01:01:51,140
Muga-mugaraino doaz.
Ero kuadrilla bat da.

922
01:01:51,941 --> 01:01:55,745
Pareta handi bat igotzeko eta paper 
batean kaka egiteko prest dagoena…

923
01:01:56,412 --> 01:01:58,147
…pertsona berezia da.

924
01:01:58,347 --> 01:02:00,650
Zaborra dira, 
bizi osorako kondenatuak.

925
01:02:00,717 --> 01:02:02,985
Ez dituzte arauak onartzen.

926
01:02:03,286 --> 01:02:04,754
Arazoak dituzte agintariekin.

927
01:02:04,787 --> 01:02:06,823
Heriotzaren hurbileko 
esperientziak…

928
01:02:08,591 --> 01:02:09,992
…ia egunero.

929
01:02:16,966 --> 01:02:19,669
Bridwellen garaian
Stonemasterrak izan ziren.

930
01:02:19,736 --> 01:02:21,003
Orain Monkeyak dira.

931
01:02:21,204 --> 01:02:23,139
Haiek dakarte orain zuzia.

932
01:02:25,174 --> 01:02:28,311
Su hori kiskaltzen ari da oraindik
Haranaren bihotzean.

933
01:02:35,084 --> 01:02:38,888
III. STONE MONKEYS
1998 - orainaldia

934
01:02:39,255 --> 01:02:41,424
Stone Monkeyen aroa
honela hasi zen:

935
01:02:41,424 --> 01:02:45,895
New Hampshireko Dean Potter
Haranean oldarka agertu zenean.

936
01:02:49,065 --> 01:02:51,434
Hasieran 
izugarri kikilduta nengoen.

937
01:02:51,501 --> 01:02:54,837
Paretak ikaragarri 
handiak eta helgaitzak ziren.

938
01:02:54,837 --> 01:02:57,840
Aztoratuta nindukan 
hemen bizirik iraute hutsak. 

939
01:02:57,940 --> 01:03:01,043
Harkaitz baten behealdea txukundu,
eta han egin nuen neure etxea. 

940
01:03:01,878 --> 01:03:06,916
Camp 4 bazter moduan bizi zen 
jendez beteta zegoen. 

941
01:03:07,817 --> 01:03:10,520
Ai ene! Zer beldurra!

942
01:03:14,557 --> 01:03:19,428
Xelebrekerien munduan sartzea 
eta libre izatea zen kontua. 

943
01:03:20,897 --> 01:03:24,567
Dean bakarkako izugarri haiek 
egiten hasi zen. 

944
01:03:30,740 --> 01:03:33,676
Dean zen arrisku handienak
hartzen zituenetako bat.

945
01:03:36,179 --> 01:03:39,582
Beste inor baino urrunago 
joan nahi zuen. 

946
01:03:39,816 --> 01:03:41,951
Bera da tximu buruzagia.

947
01:03:45,221 --> 01:03:48,024
Iraultzaren gidari moduko bat da.

948
01:03:49,125 --> 01:03:51,828
Pareta handietan,
Potterrek mugak gainditu zituen…

949
01:03:51,861 --> 01:03:56,098
…ziztu-bizikoa eginez:
eskalada bizkor eta arriskutsua.

950
01:03:58,367 --> 01:04:02,004
Pareta hauek 
ahalik eta azkarrena eskalatuz.

951
01:04:04,106 --> 01:04:06,375
El Capitaneko Noseko errekorra…

952
01:04:06,409 --> 01:04:10,213
…aspalditik da 
eskaladaren artearen neurria.

953
01:04:10,213 --> 01:04:11,881
Monkeyak lasterketa hartan
sartu zirenean…

954
01:04:11,881 --> 01:04:13,883
…errekorrak 
berehala hasi ziren jaisten.

955
01:04:15,184 --> 01:04:19,455
Harik eta Potter eta haren kide 
Leary gailurrera iritsi ziren arte…

956
01:04:19,455 --> 01:04:23,793
…900 metroko bidea
2 ordu eta erdin eginez.

957
01:04:26,095 --> 01:04:27,797
Korrika igo du zera guztia.

958
01:04:28,865 --> 01:04:30,466
Ozta-ozta egin dugu.

959
01:04:30,600 --> 01:04:34,637
Argi zegoen belaunaldi ausartago 
eta eroago bat Haranera heldu zela.

960
01:04:35,938 --> 01:04:40,276
Gero, Potterrek El Capitan 
eta Half Dome eskalatu zituen…

961
01:04:40,343 --> 01:04:42,211
…egun bakarrean, bakarrik.

962
01:04:42,445 --> 01:04:45,748
"Bakarkako bizkorra" 
eskalatzeko modu berri bat zen…

963
01:04:45,748 --> 01:04:48,050
…beste edozein baino 
azkarragoa eta efikazagoa.

964
01:04:48,117 --> 01:04:50,152
Eskalada bizkorra 
gladiatore kirol moduko bat da.

965
01:04:50,152 --> 01:04:52,388
Edozer gauza eginez, 
materiala erabiliz, nola edo hala…

966
01:04:52,388 --> 01:04:55,291
…baina ahalik eta azkarrena 
igo behar da.

967
01:04:55,591 --> 01:04:57,493
Soka mutur txiki bat daramat…

968
01:04:57,493 --> 01:04:59,328
…baina, batik bat,
bakarkako librean igotzen naiz.

969
01:05:01,264 --> 01:05:04,700
Bolada batean lehen aldiz, Deanek 
norabide berri batean zeraman…

970
01:05:04,767 --> 01:05:05,635
…Yosemiteko eskalada. 

971
01:05:05,668 --> 01:05:07,937
Inork ordu arte egin ez zituen 
gauzak egiten zituen.

972
01:05:08,471 --> 01:05:10,506
Dean Potter
azaletan agertzen zen bitartean…

973
01:05:10,606 --> 01:05:12,642
…Sacramentoko 
mutiko hunkibera batek…

974
01:05:12,742 --> 01:05:17,680
…Alex Honnoldek, gimnasio batean 
ezagutu zuen eskalada.

975
01:05:17,847 --> 01:05:21,484
Txikitan, gimnasioan, obsesionatuta 
nengoen eskaladarekin.

976
01:05:21,484 --> 01:05:24,987
Ez zen obsesioa, izugarri 
gustatzen zitzaidan eskalatzea.

977
01:05:25,288 --> 01:05:28,257
Aldizkariak irakurtzen 
eta bideoak ikusten nituen…

978
01:05:28,257 --> 01:05:32,128
…eta garai hartan Dean Potter 
agertzen zen albisteetan. 

979
01:05:32,695 --> 01:05:35,031
Dean Nose eta Alf Dome 
egun bakarrean eskalatzen…

980
01:05:35,031 --> 01:05:38,301
…hori izan da eskaladan gehien 
inspiratu izan nauen gauzetako bat.

981
01:05:38,534 --> 01:05:41,971
Dena utzi, abiatu, 
eta Yosemiterako bidea hartu nuen…

982
01:05:42,004 --> 01:05:44,040
…aurreko belaunaldien aurrean 
neure burua probatzeko…

983
01:05:44,073 --> 01:05:47,009
…ea besteek egin zutena 
nik ere egin nezakeen ikusteko…

984
01:05:47,009 --> 01:05:49,145
…ea Dean Potter bezain ona 
izan nintekeen ikusteko. 

985
01:05:55,651 --> 01:05:57,887
Alex Haranean 
lehen aldiz agertu zenean…

986
01:05:57,887 --> 01:06:01,857
…mutiko baldar, lotsati 
eta ziurtasunik gabe bat zen. 

987
01:06:01,958 --> 01:06:03,659
Mutiko arraro eta zail bat.

988
01:06:03,659 --> 01:06:05,895
Belarri handikoa 
eta gaizki orraztua.

989
01:06:06,128 --> 01:06:10,333
Hori al da Dean Potter?
Ene! Noizbait, beharbada.

990
01:06:10,433 --> 01:06:14,270
Itxuraz lotsatua eta hor zertan ari 
den ez dakiena? Hura ni nintzen. 

991
01:06:14,337 --> 01:06:17,540
Yosemiteko eskalatzaileak gogoan 
hartzean, Dean hartzen duzu gogoan.

992
01:06:18,307 --> 01:06:20,743
Tximak airean, gaizto itxura.

993
01:06:21,610 --> 01:06:22,912
Errebelde moduko bat.

994
01:06:23,079 --> 01:06:24,947
Eta gero Alex Honnold dago.

995
01:06:25,982 --> 01:06:28,284
Txukuna, koadratua.

996
01:06:29,852 --> 01:06:31,654
Ez zirudien heroi sena zuenik.

997
01:06:31,988 --> 01:06:33,723
Baina eskalatzeko oinetakoak 
jantzi orduko…

998
01:06:33,723 --> 01:06:36,192
…Clark Kent Superman bihurtzen zen. 

999
01:06:44,300 --> 01:06:46,235
Haraneko paretetan gogo biziz…

1000
01:06:46,335 --> 01:06:48,237
…Honnoldek 
berehalako inpaktua sortu zuen.

1001
01:06:48,704 --> 01:06:51,407
Mutiko hori, Alex, 
beste maila batean dago.

1002
01:06:51,407 --> 01:06:53,609
Eskalada jan, lo eta arnasten du. 

1003
01:06:53,676 --> 01:06:56,112
Yosemiteren historia 
ikasten ari da.

1004
01:06:56,579 --> 01:06:58,948
Eta berak 
leinu horren parte izan nahi du.

1005
01:06:59,115 --> 01:07:03,919
El Capeko Nosen, Alexek Dean 
Potterren aspaldiko aurkaria zen…

1006
01:07:03,919 --> 01:07:06,922
…Hans Florinerekin elkar hartu zuen
Potterren errekorra desegiteko.

1007
01:07:08,457 --> 01:07:12,094
Deanek egun bakarrean eskalatu 
zituen El Cap eta Half Dome…

1008
01:07:12,128 --> 01:07:13,996
…Alexek maila igoko zuen…

1009
01:07:14,130 --> 01:07:17,500
…Mt Watkins erantsi baitzuen,
671 metroko pareta. 

1010
01:07:21,103 --> 01:07:24,106
Deanen ondoren 
etorri izanaren abantaila dut.

1011
01:07:24,273 --> 01:07:25,908
Berak ireki du bidea.

1012
01:07:26,042 --> 01:07:27,810
Badakigu ez dela ezinezkoa.

1013
01:07:27,943 --> 01:07:30,713
Egin daitekeela badakizun orduko,
gogorrago eskalatzen duzu.

1014
01:07:32,214 --> 01:07:36,285
Bakarrik eskalatuz, 
gau eta egun ahalegin betean…

1015
01:07:36,886 --> 01:07:40,589
…Alex Honnoldek Yosemiteko hiru 
pareta handienak eskalatu zituen…

1016
01:07:40,723 --> 01:07:42,491
…18 ordutan.

1017
01:07:42,992 --> 01:07:44,660
Gure azpiitik igotzen ari da.

1018
01:07:45,628 --> 01:07:47,797
Ai ene! 
Harrigarria da!

1019
01:07:47,863 --> 01:07:50,666
Zoragarria izan da!
Ohorea egingo didazu?

1020
01:07:50,666 --> 01:07:51,767
Zorionak!

1021
01:07:51,801 --> 01:07:56,238
Sentimendu nahasiak izan nituen
Alex agertu zenean…

1022
01:07:57,006 --> 01:07:59,275
…baina horrelakoak 
dira gauzak.

1023
01:07:59,442 --> 01:08:04,013
Hurrengo belaunaldiak mugak hausten 
dituenean, ongi etorri esan behar!

1024
01:08:04,280 --> 01:08:08,317
Alex Dean zirikatzen ari zen, 
haren nagusitasuna desafiatzen…

1025
01:08:08,350 --> 01:08:11,353
…baina hala behar du 
ahal denaren mugak gainditzeko. 

1026
01:08:17,393 --> 01:08:21,297
Alexek markarik ezabagaitzena 
utzi du bakarkako librean…

1027
01:08:22,098 --> 01:08:26,535
…sokarik gabeko diziplina hau bide 
handiago eta zailagoetara eramanez.

1028
01:08:45,221 --> 01:08:47,123
Alex Honnold harrigarria da.

1029
01:08:47,656 --> 01:08:51,160
Bakarkako librea 
maila berri batera igo du. 

1030
01:08:51,227 --> 01:08:55,164
Bacharrek hasitakoa hartu, 
eta aurrera segitu du. 

1031
01:08:55,197 --> 01:08:58,200
Kosta egiten zait sinestea
hark bakarka egindako gauza batzuk.

1032
01:08:59,235 --> 01:09:02,805
Bakarka egiten ari da Bacharrek 
amestu egingo ez lituzkeen gauzak.

1033
01:09:04,440 --> 01:09:06,742
Ni Yosemiten 
bakarka egiten ari naizena…

1034
01:09:06,742 --> 01:09:09,378
…Deanek ni baino lehen 
eta John Bacharrek haren aurretik… 

1035
01:09:09,378 --> 01:09:10,546
…egindakoaren ondorioa da. 

1036
01:09:10,646 --> 01:09:13,983
Gogorxeago eta handixeago.

1037
01:09:19,255 --> 01:09:23,359
Berak egindako gauza batzuk ikusita
deseroso sentitu izan naiz. 

1038
01:09:25,561 --> 01:09:28,597
Baina hurrengo belaunaldiaren 
ikuspegia errespetatu behar da. 

1039
01:09:33,702 --> 01:09:35,604
Bakarkakoak maisutasun maila bat
eskatzen du.

1040
01:09:35,604 --> 01:09:37,840
Azken azterketa 
bezalako zerbait da.

1041
01:09:38,440 --> 01:09:42,044
Sendo zabiltza horretan?
Eroso zaude egoera horretan?

1042
01:09:42,344 --> 01:09:43,546
Hori egiteko gai zara?

1043
01:09:45,881 --> 01:09:48,817
Erronka fisikoa da bakarkakoak
erakargarri duen gauzetako bat.

1044
01:09:48,884 --> 01:09:52,288
Ondo eskalatzen jakin behar duzu
ez erortzeko. 

1045
01:09:52,421 --> 01:09:57,893
Arroka-ozeano batean puntutxo bat
zarela onartzea da kontua. 

1046
01:09:59,862 --> 01:10:03,832
Bakar-bakarrik zaude 
pareta handi errukigabe horretan.

1047
01:10:25,020 --> 01:10:27,756
Behar bezala kontrolatzen duzula
sentitzea da erronka…

1048
01:10:27,823 --> 01:10:32,761
…arriskuan egon arren
esperientziaz gozatu ahal izatea.

1049
01:10:41,270 --> 01:10:44,640
Honnoldek bakarkako librearen maila 
igotzen segitzen duen artean…

1050
01:10:44,740 --> 01:10:50,713
…Potter grabitatea eta arriskua
desafiatzeko bide berrietan dabil.

1051
01:10:54,550 --> 01:10:58,354
Camp 4ko atseden-jarduera klasikoan 
ari da: "slaklining" egiten. 

1052
01:10:58,487 --> 01:11:03,892
"Slaklining": 2,5 zentimetroko 
uhal baten gainean orekaz ibiltzea. 

1053
01:11:04,026 --> 01:11:09,765
Heriotza desafiatzen duen aireko 
arte modu batera goratu du hori. 

1054
01:11:20,376 --> 01:11:24,647
Egiten dudan guztiarekin 
libreago sentitu nahi dut. 

1055
01:11:26,282 --> 01:11:30,786
Goiko lerroan, 
ez dut beldurra blokeatzen. 

1056
01:11:31,687 --> 01:11:37,192
Sentitu egiten dut beldurra, 
eta inguruko guztia xurgatzen. 

1057
01:11:37,326 --> 01:11:44,500
Bihotza lasaitzen dut 
ez hiperbentilatzeko, eta eutsi!

1058
01:11:52,975 --> 01:11:53,909
Kaka!

1059
01:11:59,081 --> 01:12:01,016
Margolan bat bezala
ikusten dut egiten ari naizena.

1060
01:12:01,016 --> 01:12:05,354
Paretari edo formazioen arteko 
tarteari begiratu…

1061
01:12:05,354 --> 01:12:07,189
…eta han sartu nahi izaten dut.

1062
01:12:07,189 --> 01:12:10,826
Flash bat edo irudi bat sumatu,
eta bizi egiten dut. 

1063
01:12:20,736 --> 01:12:24,273
Zerbait desberdina egin nahi dut. 
Sortzailea izan nahi dut.

1064
01:12:24,406 --> 01:12:26,975
Nire beldurrei aurre egiteko 
bide berriak aurkitu.

1065
01:12:37,953 --> 01:12:41,857
Yosemite indar handiko lekua da.

1066
01:12:42,091 --> 01:12:46,462
Arroka perfektua eta argi perfektua 
eta pareta erraldoiak.

1067
01:12:46,495 --> 01:12:49,398
Gure onena emanarazten digu.

1068
01:12:49,398 --> 01:12:51,700
Ustez egin zitekeena baino harago 
joanarazten gaitu. 

1069
01:12:54,203 --> 01:12:57,373
Stone Monkeyok 
badugu gauza bat komunean. 

1070
01:12:57,439 --> 01:13:00,442
Leku honenganako 
maitasuna edo grina.

1071
01:13:00,709 --> 01:13:03,812
Baina Monkeyak ez dira 
Yosemite maite duten bakarrak. 

1072
01:13:06,648 --> 01:13:09,785
Burutik jota zaude!

1073
01:13:11,120 --> 01:13:14,957
Gaur egun, 4 milioi turistak 
bisitatzen du urtero parkea. 

1074
01:13:16,558 --> 01:13:20,696
Yosemite Harana 
hiri txiki bat bihurtu da. 

1075
01:13:21,163 --> 01:13:26,468
Hotelak, jatetxeak, 
opari dendak, epaitegia…

1076
01:13:26,502 --> 01:13:27,936
…eta espetxea.

1077
01:13:28,270 --> 01:13:32,741
1,5 km zabalerako haranean
leku bila elkarren lehian denak.

1078
01:13:33,442 --> 01:13:36,478
Jendearen emana bideratzeko, 
parkeko zerbitzuak…

1079
01:13:36,478 --> 01:13:39,548
…politika berri bat egin du: 
bisitariak mugatua du egonaldia…

1080
01:13:39,615 --> 01:13:41,984
…urtean 7 egunez kanpa dezake.

1081
01:13:42,117 --> 01:13:46,021
Maiatzaren 1etik irailaren 15era, 
Yosemiteko kanpinzaleak…

1082
01:13:46,088 --> 01:13:49,158
…7 egun bakarrik gera daitezke,
nonahi ere akanpatzen dutela.

1083
01:13:49,658 --> 01:13:53,328
Turista gehienentzat, 
astebete nahikoa da.

1084
01:13:55,597 --> 01:13:57,866
Baina eskalatzaileentzat,
kanpatzeko muga horiek…

1085
01:13:57,866 --> 01:13:59,835
…mehatxu existentzial bat dira.

1086
01:14:00,002 --> 01:14:03,639
7 egunetan oinak bustitzeko 
astirik ere ez duzu.

1087
01:14:03,772 --> 01:14:06,975
Gauza handiak egin nahi badituzu,
denbora gehiago behar duzu. 

1088
01:14:07,142 --> 01:14:09,711
Urte asko pasatu behar dira
pareta horietan.

1089
01:14:09,945 --> 01:14:13,949
Yosemiteko eskalatzailea izan nahi 
baduzu, arau hori hautsi behar duzu.

1090
01:14:16,285 --> 01:14:19,621
Luzaroago gelditu nahi dutenek
legez kanpo gelditu behar dute…

1091
01:14:19,621 --> 01:14:21,790
…eta harkaitz artean ezkutatuta
lo egin.

1092
01:14:22,324 --> 01:14:25,127
Camp 4n astebete baino gehiago 
gera ezin naitekeenez…

1093
01:14:25,160 --> 01:14:27,696
…eta denbora guztian eskalatu 
nahi dudanez, hau da nire etxea. 

1094
01:14:27,696 --> 01:14:28,897
Harkaitzetan bizi naiz.

1095
01:14:30,299 --> 01:14:33,302
Legez kanpoko egoerak 
inoiz ez bezala liskartu ditu…

1096
01:14:33,302 --> 01:14:35,671
…basozainak eta eskalatzaileak.

1097
01:14:35,904 --> 01:14:39,708
Basozainek arauak betearazten 
dituzte. Maiz ez dira barkaberak.

1098
01:14:39,808 --> 01:14:43,078
Katuaren eta saguaren jokoa. 
Basozainak eskalatzaileak ehizatzen.

1099
01:14:43,212 --> 01:14:45,881
Basozainek porra elektrikoak 
eta gau-ikusgailuak dituzte.

1100
01:14:45,881 --> 01:14:49,384
Goizeko 2etan, linternaren argia
begietan: bota egiten zaituzte.

1101
01:14:49,485 --> 01:14:50,953
"Zer gertatzen da?"

1102
01:14:53,121 --> 01:14:57,726
Lehen basozainek 
biologiako gradu bat zuten…

1103
01:14:57,926 --> 01:15:02,231
<i>Ez al dizute esan 
basaloreak ez direla hartu behar?

1104
01:15:02,698 --> 01:15:04,867
…orain, berriz, 
arma-gradua dute. 

1105
01:15:12,641 --> 01:15:14,843
Zerrikeria hutsa da.

1106
01:15:15,010 --> 01:15:18,447
Ondo ulertzen dut parkeak 
zergatik behar dituen arauak. 

1107
01:15:19,815 --> 01:15:22,417
Baina ez zait gustatzen 
libre ez sentitzea. 

1108
01:15:22,684 --> 01:15:24,152
Masaileko bat bezalakoa da.

1109
01:15:24,753 --> 01:15:27,756
-Zer moduz?
-Itzali kamera.

1110
01:15:28,590 --> 01:15:29,525
Ez, mila esker.

1111
01:15:29,691 --> 01:15:30,859
Itzali motorra.

1112
01:15:30,959 --> 01:15:32,294
Zergatik gelditu nauzu?

1113
01:15:32,427 --> 01:15:34,696
Ez duzu pasabidea utzi
atzeko bidegurutzean.

1114
01:15:34,696 --> 01:15:37,199
Ez, jauna. 
Ni estutu nahian zabiltza.

1115
01:15:37,799 --> 01:15:41,069
Stone Monkeyak gu duela 30 urte 
bezala bizitzen saiatzen dira. 

1116
01:15:41,537 --> 01:15:45,207
Eta horrek ez du zerikusirik 
arauekin eta legeekin. 

1117
01:15:45,307 --> 01:15:47,543
Hori da Yosemite
konkistatu duen pentsaera.

1118
01:15:47,576 --> 01:15:48,710
Ez dakit nola egiten duten hori.

1119
01:15:50,245 --> 01:15:52,247
Sistema saihesteko 
ahaleginean…

1120
01:15:54,616 --> 01:15:58,086
…Monkeyak lider gertagaitz baten
inguruan bildu ziren. 

1121
01:15:58,854 --> 01:16:01,490
Charles Tucker,
Chongo Chuck ezizenez.

1122
01:16:01,590 --> 01:16:06,428
Duela 20 urte etorri, 
eta ez da inoiz joan.

1123
01:16:06,595 --> 01:16:09,631
Chongo bizirik irauten 
maisua da zikinosoentzat.

1124
01:16:09,731 --> 01:16:12,668
Basozainei arrastoa galarazten 
erakutsi digu.

1125
01:16:12,768 --> 01:16:14,603
Harrapatuko ez gaituzten 
lekuetan lo egiten erakutsi digu.

1126
01:16:14,670 --> 01:16:17,506
Radarrak ez antzemateko moduan 
bizitzen irakatsi digu.

1127
01:16:17,506 --> 01:16:20,509
Chango abenturaren Yoda da.

1128
01:16:21,176 --> 01:16:24,646
Monkeyak agertu zirenean
trikimailu pila irakatsi nien…

1129
01:16:24,746 --> 01:16:28,116
…ahalik eta abentura aberatsena
izan zezaten.

1130
01:16:28,517 --> 01:16:32,187
Chongok eman zien etorriberriei
"slacklining"en berri. 

1131
01:16:32,254 --> 01:16:34,790
Chongo da, izan ere, 
"slackline"ren aitabitxia.

1132
01:16:34,790 --> 01:16:37,292
Esaten zigun: "Nik ahal badut,
zuek ere ahal duzue".

1133
01:16:37,859 --> 01:16:41,096
Konfiantza handia duzu,
Chongo.

1134
01:16:41,597 --> 01:16:44,266
Era askotako liburuak
idatzi zituen:

1135
01:16:44,333 --> 01:16:47,169
Pareta handiak nola eskalatu
eta fisika teorikoa.

1136
01:16:47,369 --> 01:16:51,073
Nire obra: "Mekanika kuantikoa 
etxerik gabeko batek interpretatua".

1137
01:16:51,273 --> 01:16:54,977
Bere sekretuak esan zizkigun 
Yosemite Lodgeko gosari batean. 

1138
01:16:55,611 --> 01:16:58,246
"Saltine", ziapea eta gurina.

1139
01:16:58,313 --> 01:17:00,048
10 barra gurin ogi puska batean.

1140
01:17:00,315 --> 01:17:02,050
1.000 kaloria gurinetan.

1141
01:17:02,050 --> 01:17:04,119
Oinarrizko mantenua
zikinosoentzat.

1142
01:17:04,119 --> 01:17:07,689
Horrelako gauzak eginez, dirurik 
gastatu ez, eta urte osoa hemen. 

1143
01:17:08,290 --> 01:17:11,793
Eskalatzea, "slacklining".
Hori da garrantzitsuena.

1144
01:17:12,294 --> 01:17:16,565
Behin bakarrik izango zara gaztea.
Zoaz eta egizu…

1145
01:17:16,598 --> 01:17:20,736
…hori egiteko zaharregia denean
jendeak egin nahi duena.

1146
01:17:21,169 --> 01:17:24,473
Hori baita bizitza,
eta bizi egin behar da!

1147
01:17:28,410 --> 01:17:31,346
Chongo gure lider espirituala zen.

1148
01:17:31,513 --> 01:17:34,683
Basozainek 
eskarmentua eman nahi zioten.

1149
01:17:35,350 --> 01:17:37,653
Urte askoan itzaletan bizi ondoren…

1150
01:17:37,653 --> 01:17:41,390
…parkeko ofizialek han egotea 
ukatu zioten zikinosoen guruari…

1151
01:17:41,423 --> 01:17:46,328
…Chongo Chuck Yosemiten nahikoa eta 
gehiago bizi izan omen zelakoan.

1152
01:17:46,428 --> 01:17:51,400
Basozain talde oso batek ekin zion 
Chongo ehizatzeari. 

1153
01:17:51,500 --> 01:17:55,203
Zerbait, edozer gauza, 
leporatu nahi zioten Chongori. 

1154
01:17:58,040 --> 01:17:59,341
Atzetik ibili zitzaizkion.

1155
01:17:59,975 --> 01:18:02,077
Zelatan egon zitzaizkion gauez.

1156
01:18:02,344 --> 01:18:04,279
Betaurreko infragorriak erabiliz.

1157
01:18:05,280 --> 01:18:09,084
Chongo ez zen bereziki isila,
baina ezin zuten harrapatu!

1158
01:18:09,751 --> 01:18:13,288
Arlote baldar bat zen, 
bost motxilarekin zebilena. 

1159
01:18:14,389 --> 01:18:17,726
Basoan sartzen zen, poliki-poliki.

1160
01:18:17,726 --> 01:18:20,729
Eta hain poliki doanari segika 
ari zaiona nabarmen gelditzen da.

1161
01:18:23,065 --> 01:18:27,302
Zuhaixkatan sartu-atera 
zebilen beti Chongo. 

1162
01:18:28,537 --> 01:18:29,871
Desagertu egiten zen.

1163
01:18:30,539 --> 01:18:37,079
Basozainek Chongoren txosten bat 
zeukaten, ehunka orrialdekoa.

1164
01:18:37,779 --> 01:18:39,548
Poliziaren txosten horiek 
ikusi ditut…

1165
01:18:39,548 --> 01:18:45,554
…eta urrunegi joan dira Chongo 
Chuck auzitegira eraman nahian. 

1166
01:18:45,587 --> 01:18:50,625
Chongo "kontrazaintzaren maisua" 
zela esaten zuten basozainek. 

1167
01:18:51,727 --> 01:18:54,096
Hura barregarria zen!

1168
01:19:01,536 --> 01:19:05,841
Urtebeteko ehizaldiaren ondoren,
auzitara eraman zuten Chongo.

1169
01:19:05,841 --> 01:19:11,813
Epaiketa-egun bakoitzean epaitegia 
zikinosoz lepo eginda zegoen. 

1170
01:19:11,913 --> 01:19:13,682
A zer kiratsa zegoen han!

1171
01:19:15,817 --> 01:19:21,590
Epailea etorri 
eta hau esan zuen:

1172
01:19:22,157 --> 01:19:26,995
"Tucker jauna, bukatu zaizu
Yosemiteko zure egonaldia".

1173
01:19:33,068 --> 01:19:35,303
Mundu eder hartatik…

1174
01:19:36,404 --> 01:19:39,708
…etxerik gabekoen girora
igaro nintzen, estatuko hiriburuan.

1175
01:19:42,077 --> 01:19:44,479
Zubi azpian bizi nintzen.

1176
01:19:44,546 --> 01:19:46,948
Hura kontraste latza izan zen.

1177
01:19:49,151 --> 01:19:52,554
Basozainentzat, 
Chongo munstro bat zen. Zikina.

1178
01:19:52,621 --> 01:19:55,457
Guretzat, ordea, 
gure zimendua zen.

1179
01:19:55,457 --> 01:19:58,693
Chongo Chuck handik bota izanak 
garbi adierazten zuen…

1180
01:19:58,794 --> 01:20:02,998
…legez kanpoko askatasun egunak 
iraganeko kontua zirela. 

1181
01:20:03,331 --> 01:20:06,802
Eskalatzaile gazteok ulertzen 
ari gara oraingo bizimodua…

1182
01:20:06,802 --> 01:20:09,805
…1960-1970etakoaren 
oso desberdina dela.

1183
01:20:10,472 --> 01:20:13,875
70eko garaiko argazkiak ikustean,
"Never Never Land" ikusten dut…

1184
01:20:13,875 --> 01:20:15,043
…eta horiek Ume Galduak dira.

1185
01:20:15,076 --> 01:20:18,580
Hura izugarria izango zen. 
Baina gaur, urtero etortzen diren…

1186
01:20:18,580 --> 01:20:20,749
…4 milioi lagunekin 
partekatu behar dugu parkea.

1187
01:20:21,516 --> 01:20:24,553
Mundu guztiak du 
Yosemitez gozatzeko txanda. 

1188
01:20:25,220 --> 01:20:26,621
Niri ondo iruditzen zait.

1189
01:20:26,721 --> 01:20:29,424
Parketik atera eta errepidearen 
beste aldean lo egiten dut…

1190
01:20:29,424 --> 01:20:30,659
…parkeko mugetatik kanpo.

1191
01:20:30,725 --> 01:20:33,495
Lege barruan egoteko, 
hori egin beharra dago.

1192
01:20:33,662 --> 01:20:36,832
Eta ni prest nago 
konpromiso hori onartzeko. 

1193
01:20:37,966 --> 01:20:42,370
Pareta hauek eskalatzea baita 
niretzat garrantzitsuena.

1194
01:20:46,675 --> 01:20:52,714
Liderra bota ondoren tribu osoa 
botatzea zen basozainen plana.

1195
01:20:52,981 --> 01:20:56,418
Ezingo dituzte 
zikinosoak gelditu!

1196
01:20:56,451 --> 01:20:58,420
Ezingo dituzte
Stone Monkeyak gelditu!

1197
01:20:59,855 --> 01:21:04,226
Chongok eta nire aurreko aitonek 
ondo erakutsi zigutenez…

1198
01:21:04,226 --> 01:21:08,964
…ideiaren txinpartaz, asmo sendoz
eta borondatearen indarraz…

1199
01:21:08,997 --> 01:21:10,432
…lor daitekeela. 

1200
01:21:15,270 --> 01:21:17,772
Yosemiteko paretetako 
hurrengo eboluzioak…

1201
01:21:17,772 --> 01:21:20,308
…oso norabide desberdinetik 
eramango zituen eskalatzaileak.

1202
01:21:20,308 --> 01:21:24,145
Dean eta haren kideak 
base-jauzia kirolean hasi ziren.

1203
01:21:25,480 --> 01:21:29,718
Base-jauzia 
nonbaitetik jauzi egitea da…

1204
01:21:29,751 --> 01:21:31,553
…jausgailuarekin.

1205
01:21:32,120 --> 01:21:36,958
Yosemite eskaladaren paradisua 
bihurtu duten formazio berek…

1206
01:21:37,125 --> 01:21:40,462
…ezin egokiagoak dira baita ere
base-jauzilarientzat.

1207
01:21:40,562 --> 01:21:44,666
Estatu Batuetako beste inon ezin 
duzu maila honetan jauzi egin. 

1208
01:21:44,733 --> 01:21:49,504
Saltaleku hori duzu ehunka metroko 
amildegiaren gainetik. Aparta da!

1209
01:21:50,438 --> 01:21:52,774
Eskalatzaile asko 
base-jauzilariak dira orain.

1210
01:21:52,774 --> 01:21:57,012
Zentzuzkoa da: Pareta-gailurrera 
igo eta handik saltatu!

1211
01:21:57,078 --> 01:21:59,481
Tximu guztiak
tximu hegalari bihurtu dira!

1212
01:21:59,614 --> 01:22:01,449
Ia nire ezagun guztiak 
base-jauzian dabiltza orain.

1213
01:22:01,950 --> 01:22:04,152
Behera iristeko modu bikaina da.

1214
01:22:04,185 --> 01:22:08,556
Pareta eskalatzeaz gainera, hegan 
egiteko trebezia izan behar duzu.

1215
01:22:11,459 --> 01:22:15,330
Eskalatzaile askori ederra 
iruditzen zaie hegan egitea.

1216
01:22:15,530 --> 01:22:19,467
Base-jauzia legez kanpokoa da, 
ordea, Yosemiteko Parkean.

1217
01:22:19,501 --> 01:22:22,270
Eta araua zorrotz betearazten da.

1218
01:22:22,304 --> 01:22:25,307
Basozainak base-jauzilarion 
atzetik ibiltzen zaizkigu.

1219
01:22:25,307 --> 01:22:28,843
Zigor handiena 5.000 dolar
eta 6 hilabeteko espetxealdia da.

1220
01:22:29,444 --> 01:22:32,480
Base-jauziaren debekuak 
epaiketa pila eragin ditu.

1221
01:22:32,781 --> 01:22:34,582
Yosemiteko espetxera zoaz. 

1222
01:22:34,683 --> 01:22:36,217
Gorabehera bat 
pistola elektrikoarekin.

1223
01:22:36,584 --> 01:22:41,289
Pistola elektrikoarekin tiro egin 
zidaten: 50.000 voltio garondoan.

1224
01:22:41,556 --> 01:22:43,191
Heriotza tragiko bat ere izan zen.

1225
01:22:43,358 --> 01:22:46,127
Ibairaino joan zitzaizkion atzetik
eta ito egin zen. 

1226
01:22:48,964 --> 01:22:51,199
Baina arriskuak gorabehera…

1227
01:22:51,833 --> 01:22:55,503
…Yosemiteko base-jauziak
aurrera darrai.

1228
01:22:58,573 --> 01:23:02,077
Yosemiten 
base-jauzia egin nahi baduzu…

1229
01:23:02,143 --> 01:23:06,815
…egunsentiaren ondoren edo arratsa
baino lehen joan behar omen da.

1230
01:23:07,048 --> 01:23:10,919
Half Domeko gailurrean gaude, 
noiz ilunduko zain. 

1231
01:23:10,919 --> 01:23:15,090
Rangerrik ikusten baduzue, burua 
makurtu eta belarriak ezkutatu.

1232
01:23:15,824 --> 01:23:17,625
Orain ez dago ezer berezirik.

1233
01:23:18,093 --> 01:23:18,927
Libre dagoela esan diet.

1234
01:23:21,396 --> 01:23:27,435
Ertzean izututa zaude: "Demontre,
orain hil behar ote dut?"

1235
01:23:30,472 --> 01:23:32,207
Zer beldurra!

1236
01:23:34,342 --> 01:23:38,780
Saltatzeko gauza zarela jakin 
arren, korapilo bat duzu urdailean.

1237
01:23:38,813 --> 01:23:41,983
Zer gertatuko zaizu norbait 
basoan zain baldin badaukazu?

1238
01:23:43,218 --> 01:23:44,686
Baten bat ikusten duzu?

1239
01:23:44,786 --> 01:23:47,756
-Zerbait entzuten dut, edo ez.
-Flipatuta zaude.

1240
01:23:47,756 --> 01:23:49,124
Flipatuta nago.

1241
01:23:49,891 --> 01:23:52,093
Garbi? Tira, mutilok.

1242
01:23:52,427 --> 01:23:53,261
Prest?

1243
01:23:53,561 --> 01:23:56,965
3, 2, 1. Gero arte!

1244
01:24:00,502 --> 01:24:03,738
Aireratu orduko, 
une batez dena perfektua da. 

1245
01:24:06,941 --> 01:24:09,210
Ez duzu ezertan pentsatzen, 
hegan ari zara.

1246
01:24:14,616 --> 01:24:18,586
Ordu arteko tentsio guztia
airean desagertzen da. 

1247
01:24:18,653 --> 01:24:21,689
Mundu guztiak uste du base-jauzia 
gauzarik beldurgarriena dela.

1248
01:24:21,823 --> 01:24:23,291
Ez, dibertigarriena da.

1249
01:24:31,299 --> 01:24:35,136
Hegan egitea 
gizakiaren oinarrizko nahi bat da.

1250
01:24:35,470 --> 01:24:38,239
Hegalak zabaldu 
eta txoriekin hegan egitea.

1251
01:24:38,239 --> 01:24:40,775
Munduko 
sentipenik onenetako bat da.

1252
01:24:40,942 --> 01:24:44,012
Yosemiten bereziki, gure etxean.

1253
01:25:00,462 --> 01:25:07,769
Pare bat metro alde batera eginda,
100 km/o zabiltzala dirudi.

1254
01:25:09,938 --> 01:25:12,874
Haran osoan zehar,
harria doi-doi ukituz. 

1255
01:25:21,116 --> 01:25:24,853
Baina jausgailua zabaldu orduko…

1256
01:25:24,853 --> 01:25:29,290
…basozainen zelatan egoten naiz,
ihesbide bila. 

1257
01:25:30,191 --> 01:25:31,860
Base-jauzilaria.
El Capeko zelaian.

1258
01:25:46,007 --> 01:25:47,041
Isilik egon.

1259
01:25:48,076 --> 01:25:52,213
Basozainek uste dute 
haiek zirikatzen gabiltzala…

1260
01:25:52,213 --> 01:25:53,815
…ezin gaituztelako harrapatu. 

1261
01:25:54,649 --> 01:25:56,251
Baina ez da hori.

1262
01:25:56,384 --> 01:26:00,355
Nik nire artea adierazi, 
eta libre izan nahi dut.

1263
01:26:01,222 --> 01:26:06,528
Zoritxarrez, 
horrek legea haustea esan nahi du. 

1264
01:26:08,730 --> 01:26:12,167
Potterrentzat,
base-jauzia zen gakoa…

1265
01:26:12,167 --> 01:26:14,869
…igotzeko modu berri 
futuristiko baterako.

1266
01:26:15,570 --> 01:26:20,241
Luzaroan amestu dut jausgailuak 
babestutako bakarkako librea.

1267
01:26:22,377 --> 01:26:25,914
Bizkarrean base-tresneriaz 
babestuta eskalatzea. 

1268
01:26:26,181 --> 01:26:28,216
Nik "free-base" deitzen diot.

1269
01:26:29,017 --> 01:26:34,822
Jausgailua bizkarrean, sokarik gabe
eskalatzea ez da hain arriskutsua…

1270
01:26:34,989 --> 01:26:38,459
…eta gehiago hurbil zaitezke
erortzeko zorira. 

1271
01:26:38,526 --> 01:26:41,629
Orain muga-mugan egin dezaket
bakarkako librea. 

1272
01:26:43,965 --> 01:26:46,167
Free-basea 
bisionarioa izan liteke.

1273
01:26:46,167 --> 01:26:49,037
Bakarkako librean segurtasunez 
pareta interesgarriak igotzeko…

1274
01:26:49,037 --> 01:26:50,305
…aukera ematen du.

1275
01:26:51,472 --> 01:26:56,144
Yosemiten free-basean arituz, 
Dean legea hausteko zorian dago.

1276
01:26:56,377 --> 01:26:59,781
Paretatik erori 
eta jausgailua zabaltzen badu…

1277
01:26:59,814 --> 01:27:01,182
…bizia salbatuko luke…

1278
01:27:02,217 --> 01:27:04,219
…baina legea hautsiko luke.

1279
01:27:09,624 --> 01:27:11,459
Eskalatzeko estilo berri horrek…

1280
01:27:11,459 --> 01:27:14,462
…erronka jotzen die 
Yosemiteko Haraneko legeei.

1281
01:27:14,462 --> 01:27:17,432
Deanek nahi duena egiten du. 
Bere ikuspegiari jarraitzen dio. 

1282
01:27:17,498 --> 01:27:20,535
Gaizkile izatearen moduko 
alukeria bat da.

1283
01:27:25,106 --> 01:27:25,940
Kaixo!

1284
01:27:25,940 --> 01:27:27,342
-Zer moduz?
-Ondo.

1285
01:27:27,442 --> 01:27:29,611
-Mapa eta egunkaria nahi?
-Ez.

1286
01:27:29,677 --> 01:27:32,580
Kamerari irribarre egitea nahi?

1287
01:27:32,780 --> 01:27:34,115
Mila esker.

1288
01:27:46,995 --> 01:27:50,965
Azken 60 urteetako eboluzioak 
eskalada noraino eraman duen…

1289
01:27:50,965 --> 01:27:55,303
…ez zuketen ulertuko 
haran hauetako aitzindariek.

1290
01:28:00,275 --> 01:28:05,747
Baina abenturaren grina
berdina da, funtsean.

1291
01:28:05,747 --> 01:28:10,918
Ezezaguna dena ezagutzea eta ezin 
egin daitekeenaz harago joatea. 

1292
01:28:11,519 --> 01:28:14,956
Alex Honnold 
Half Dome azpira joan zen…

1293
01:28:15,023 --> 01:28:17,358
…dena hasi zeneko paretara…

1294
01:28:17,392 --> 01:28:20,495
…eta 610 metroko bideari ekin zion.

1295
01:28:21,829 --> 01:28:23,364
Ekipamendurik gabe…

1296
01:28:23,998 --> 01:28:26,467
…eskalatzeko oinetakoak…

1297
01:28:26,901 --> 01:28:28,703
…eta zorro bat klera.

1298
01:28:33,675 --> 01:28:36,144
Half Dome 1957an 
eskalatu zen lehen aldiz…

1299
01:28:36,144 --> 01:28:39,080
…eta hura zen mundu osoan
eskalatu zen lehen pareta.

1300
01:28:39,180 --> 01:28:43,584
Handik 51 urtera, Alex Honnoldek 
hura sokarik gabe eskalatuko du.

1301
01:28:43,618 --> 01:28:46,421
Orain gertatzen ari denaren 
laburpen moduko bat da hori. 

1302
01:28:50,625 --> 01:28:53,561
Royal Robbins Half Domera 
eraman zuen gauza berak…

1303
01:28:53,661 --> 01:28:55,997
…eraman nau ni Half Domera.

1304
01:28:56,030 --> 01:28:58,232
Horma ikaragarriak.

1305
01:28:58,232 --> 01:29:01,002
Ez dakit nola adierazi
zein ikaragarria den pareta.

1306
01:29:26,494 --> 01:29:29,564
Pareta handi-handi batean
bakarrik egoteak…

1307
01:29:29,597 --> 01:29:31,899
 …zure lekuan jartzen zaitu.

1308
01:29:33,034 --> 01:29:34,936
Baina zera handiago baten parte 
sentitzen zara, gainera…

1309
01:29:37,038 --> 01:29:40,408
…Yosemiteko eskaladaren historia 
aberatsaren parte.

1310
01:29:43,578 --> 01:29:47,382
Alexek Half Dome bakarkako librean 
igotzeak erakusten du…

1311
01:29:47,382 --> 01:29:50,952
…Yosemiteko eskaladak izan duen 
progresioa. 

1312
01:29:50,952 --> 01:29:54,222
Yosemiten eskalatzea
etengabeko eboluzioan dago.

1313
01:29:54,255 --> 01:29:56,924
Jendea hona etortzen da
adierazpen bat egitera…

1314
01:29:56,958 --> 01:30:02,430
…grinaz, ikuspenez eta bihotzez
zer egin daitekeen erakustera.

1315
01:30:07,168 --> 01:30:09,670
Yosemite hor egongo da beti…

1316
01:30:09,670 --> 01:30:14,108
…gogoa libre eta indar gordinez
gainezka daudenentzat… 

1317
01:30:14,342 --> 01:30:19,147
…abentura erraldoien bila 
dabiltzanentzat.

1318
01:30:20,348 --> 01:30:22,950
Kristoff da nire izena,
eta austriarra naiz.

1319
01:30:23,084 --> 01:30:24,118
Suitzarra naiz.

1320
01:30:24,185 --> 01:30:25,787
El Cap egitera etorri naiz.

1321
01:30:25,820 --> 01:30:29,023
Eskaladaz goza dezagun!

1322
01:30:29,457 --> 01:30:33,361
Taylor Free Solo Rees dut izena.
Free Solo da nire bigarren izena…

1323
01:30:33,494 --> 01:30:35,763
…ama eskalatzaile hippya zelako.

1324
01:30:36,164 --> 01:30:39,300
Sean O’Neill da nire izena eta 
El Capitan eskalatzera etorri naiz.

1325
01:30:40,501 --> 01:30:43,504
500 bultzada egunean, 
astebetez.

1326
01:30:43,604 --> 01:30:44,972
Ezin dut itxaron.

1327
01:30:56,884 --> 01:30:59,454
Eskaladako kirola 
heldutasunera iritsi den neurrian…

1328
01:30:59,487 --> 01:31:02,390
…Yosemiteko eskalatzaileak 
gogotik ahalegindu dira…

1329
01:31:02,390 --> 01:31:03,958
…beren gaizkile-irudia garbitzen.

1330
01:31:03,958 --> 01:31:08,095
Hau "Yosemite Facelift" da,
garbiketa ekitaldi bat…

1331
01:31:08,129 --> 01:31:09,664
…duela 4 urte sortu nuena.

1332
01:31:10,097 --> 01:31:14,535
Eskalatzaileek eta basozainek
elkarrekin garbitzen dute parkea.

1333
01:31:14,669 --> 01:31:18,139
Eskalatzaileen eta basozainen 
artean tirabira egon den arren…

1334
01:31:18,239 --> 01:31:22,043
…parkeak onartzen du eskalatzaileek 
leku hau maite dutela.

1335
01:31:22,076 --> 01:31:25,513
Yosemite babestu nahi dute,
eta hori hala izanik…

1336
01:31:25,513 --> 01:31:27,849
…zeregina berdina da 
bi taldeentzat.

1337
01:31:35,089 --> 01:31:38,059
Baina borondate ona 
areagotzen ari den garaian…

1338
01:31:39,427 --> 01:31:42,864
…Yosemiteren bihotzean
badago oraindik…

1339
01:31:42,997 --> 01:31:46,701
…nekez otzandu daitekeen
espiritu bat.

1340
01:33:07,982 --> 01:33:15,590
HARANEKO 
MATXINADA

1341
01:33:16,023 --> 01:33:17,625
Eskalatzaile askok 
eraman du…

1342
01:33:17,625 --> 01:33:20,895
…Yosemiteko arrokako eskaladaren
iraultzaren zuzia.

1343
01:33:21,062 --> 01:33:24,031
Hona hemen batzuk, 
filmean aipatu ez ditugunak.

1344
01:33:59,367 --> 01:34:02,403
Eta hemen beste batzuk…

1345
01:34:18,252 --> 01:34:20,421
Eta beste asko…

1346
01:34:22,723 --> 01:34:25,059
Gure eskerrik beroena 
Yosemiteko eskaladaren historia… 

1347
01:34:25,059 --> 01:34:27,461
…60 urtez dokumentatu duten 
argazkilari eta kameralariei.

1348
01:34:39,907 --> 01:34:44,111
Hau 1977an lur jo zuen 
hegazkinaren hegal zati bat da.

1349
01:34:47,715 --> 01:34:51,585
"Zeren eta azkenean ez baitzara 
gogoratuko bulegoko lan orduez…

1350
01:34:51,686 --> 01:34:53,721
…edo belarra mozten pasatutakoez".

1351
01:34:53,754 --> 01:34:58,292
"Eskalatu mendi alu hori".
Jack Kerouac.

1352
01:34:59,994 --> 01:35:05,066
Sean "Stanley" Leary gure lagunaren 
oroitzapenez. 1975-2014.

1353
01:35:32,126 --> 01:35:34,161
ITZULPENA - AZPITITULUAK:
Jon Muñoz